Λέων ο Αφρικανός
gigatos | 30 Δεκεμβρίου, 2021
Σύνοψη
Ο Joannes Leo Africanus (περ. 1494 – περ. 1554) ήταν Βερβερικός διπλωμάτης και συγγραφέας, ο οποίος είναι περισσότερο γνωστός για το βιβλίο του Descrittione dell”Africa (Περιγραφή της Αφρικής), το οποίο επικεντρώνεται στη γεωγραφία του Μαγκρέμπ και της κοιλάδας του Νείλου. Το βιβλίο θεωρήθηκε από τους επιστήμονες συναδέλφους του στην Ευρώπη ως η πιο έγκυρη πραγματεία επί του θέματος μέχρι τη σύγχρονη εξερεύνηση της Αφρικής. Για το έργο αυτό, ο Λέο έγινε ένα οικείο όνομα μεταξύ των Ευρωπαίων γεωγράφων. Μεταστράφηκε από το Ισλάμ στον Χριστιανισμό και άλλαξε το όνομά του σε Johannes Leo de Medicis.
Τα περισσότερα από όσα είναι γνωστά για τη ζωή του έχουν συγκεντρωθεί από αυτοβιογραφικές σημειώσεις στο ίδιο του το έργο. Ο Λέων Αφρικανός γεννήθηκε ως αλ-Χασάν, γιος του Μωάμεθ στη Γρανάδα γύρω στο έτος 1494. Το έτος γέννησης μπορεί να εκτιμηθεί από την αυτοαναφερόμενη ηλικία του κατά τη στιγμή διαφόρων ιστορικών γεγονότων. Η οικογένειά του μετακόμισε στη Φεζ αμέσως μετά τη γέννησή του. Στη Φεζ σπούδασε στο πανεπιστήμιο του αλ-Καραουιγίν (επίσης γράφεται αλ-Καραουίν). Ως νεαρός άνδρας συνόδευσε έναν θείο του σε διπλωματική αποστολή, φτάνοντας μέχρι την πόλη Τιμπουκτού (περ. 1510), που τότε ανήκε στην αυτοκρατορία Σονγκάι. Το 1517, επιστρέφοντας από διπλωματική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη για λογαριασμό του σουλτάνου της Φεζ Μοχάμεντ Β΄, βρέθηκε στο λιμάνι της Ροζέτας κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης της Αιγύπτου. Συνέχισε το ταξίδι του μέσω Καΐρου και Ασουάν και μέσω της Ερυθράς Θάλασσας στην Αραβία, όπου πιθανότατα πραγματοποίησε προσκύνημα στη Μέκκα.
Κατά την επιστροφή του στην Τύνιδα το 1518 αιχμαλωτίστηκε από Ισπανούς κουρσάρους είτε κοντά στο νησί Τζέρμπα είτε, πιθανότερο, κοντά στην Κρήτη και φυλακίστηκε στο νησί της Ρόδου, έδρα των Ιωαννίνων Ιπποτών. Η συνήθης μοίρα των ανυπότακτων μουσουλμάνων αιχμαλώτων ήταν η σκλαβιά σε χριστιανικές γαλέρες, αλλά όταν οι απαγωγείς του αντιλήφθηκαν την ευφυΐα και τη σημασία του, τον μετέφεραν στο Castel Sant”Angelo της Ρώμης και τον παρουσίασαν στον Πάπα Λέοντα Χ. Σύντομα απελευθερώθηκε και του δόθηκε σύνταξη για να τον πείσουν να παραμείνει. Βαπτίστηκε στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου το 1520. Πήρε το λατινικό όνομα Johannes Leo de Medicis (Giovanni Leone στα ιταλικά). Στα αραβικά, προτίμησε να μεταφράσει αυτό το όνομα ως Yuhanna al-Asad al-Gharnati (κυριολεκτικά σημαίνει Ιωάννης το λιοντάρι της Γρανάδας). Είναι πιθανό ότι ο Λέων Αφρικανός ήταν ευπρόσδεκτος στην παπική αυλή, καθώς ο Πάπας φοβόταν ότι οι τουρκικές δυνάμεις θα μπορούσαν να εισβάλουν στη Σικελία και τη νότια Ιταλία και ένας πρόθυμος συνεργάτης θα μπορούσε να παράσχει χρήσιμες πληροφορίες για τη Βόρεια Αφρική.
Ο Λέων Αφρικανός έφυγε από τη Ρώμη και πέρασε τα επόμενα τρία ή τέσσερα χρόνια ταξιδεύοντας στην Ιταλία. Ο θάνατος του προστάτη του Λέοντα Χ. το 1521 και οι υποψίες του νέου Πάπα Αδριανού ΣΤ” εναντίον ενός μουσουλμάνου στο δικαστήριο, ήταν πιθανότατα ο λόγος που εγκατέλειψε τη Ρώμη. Κατά την παραμονή του στην Μπολόνια έγραψε ένα αραβοεβραϊκό-λατινικό ιατρικό λεξιλόγιο, από το οποίο έχει διασωθεί μόνο το αραβικό μέρος, και μια γραμματική της αραβικής γλώσσας, από την οποία έχει διασωθεί μόνο ένα οκτασέλιδο απόσπασμα. Επέστρεψε στη Ρώμη το 1526 υπό την προστασία του νέου Πάπα Κλήμη Ζ΄, ξαδέλφου του Λέοντα Χ΄ που αντικατέστησε τον Αδριανό. Σύμφωνα με τον Λέοντα, ολοκλήρωσε το χειρόγραφό του για την αφρικανική γεωγραφία το ίδιο έτος. Το έργο εκδόθηκε στα ιταλικά με τον τίτλο Della descrittione dell”Africa et delle cose notabili che ivi sono, per Giovan Lioni Africano το 1550 από τον βενετσιάνικο εκδότη Giovanni Battista Ramusio. Το βιβλίο αποδείχθηκε εξαιρετικά δημοφιλές και επανεκδόθηκε πέντε φορές. Μεταφράστηκε επίσης και σε άλλες γλώσσες. Το 1556 εκδόθηκαν γαλλικές και λατινικές εκδόσεις, ενώ το 1600 εκδόθηκε μια αγγλική έκδοση με τον τίτλο A Geographical Historie of Africa (Γεωγραφική ιστορία της Αφρικής). Η λατινική έκδοση, η οποία περιείχε πολλά λάθη και εσφαλμένες μεταφράσεις, χρησιμοποιήθηκε ως πηγή για την αγγλική μετάφραση.
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τη μετέπειτα ζωή του, και καμία από αυτές δεν είναι σίγουρη. Σύμφωνα με μια θεωρία, την πέρασε στη Ρώμη μέχρι να πεθάνει γύρω στο 1550, τη χρονιά που εκδόθηκε η “Περιγραφή της Αφρικής”. Η θεωρία αυτή βασίστηκε σε έμμεσους υπαινιγμούς σε έναν μεταγενέστερο πρόλογο του βιβλίου αυτού. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, έφυγε λίγο πριν από την άλωση της Ρώμης από τα στρατεύματα του Καρόλου Ε” το 1527. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Βόρεια Αφρική και έζησε στην Τύνιδα μέχρι το θάνατό του, κάποια στιγμή μετά το 1550. Αυτό βασίστηκε σε καταγραφές του Γερμανού ανατολιστή Johann Albrecht Widmannstetter, ο οποίος έφτασε στην Ιταλία και σχεδίαζε (αλλά τελικά απέτυχε) να ταξιδέψει στην Τύνιδα για να συναντήσει τον Λέοντα, ο οποίος από τότε είχε μεταστραφεί από το Ισλάμ στον Χριστιανισμό. Ακόμη μια άλλη θεωρία έλεγε ότι έφυγε από την Τύνιδα μετά την κατάληψή της από τον Κάρολο Ε΄ το 1535 για το Μαρόκο, τη δεύτερη πατρίδα του μετά τη Γρανάδα, όπου ζούσαν ακόμη οι συγγενείς του. Αυτό βασίστηκε στην υπόθεση ότι ο Λέων, αφού εγκατέλειψε τη Γρανάδα, δεν θα ήθελε να ζήσει ξανά υπό χριστιανική ισπανική κυριαρχία και στην επιθυμία του (που καταγράφηκε στην Περιγραφή της Αφρικής) ότι ήθελε τελικά να επιστρέψει στην πατρίδα του “με τη βοήθεια του Θεού”.
Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Έντγκαρ Άλλαν Πόε
Ειλικρίνεια του ταξιδιού στην Αφρική
Είναι απίθανο ο Λέων Αφρικανός να επισκέφθηκε όλα τα μέρη που περιγράφει και επομένως πρέπει να βασίστηκε σε πληροφορίες που έλαβε από άλλους ταξιδιώτες. Ειδικότερα, είναι αμφίβολο αν επισκέφθηκε ποτέ τη Hausaland και το Bornu και είναι ακόμη πιθανόν να μην διέσχισε ποτέ τη Σαχάρα αλλά να βασίστηκε σε πληροφορίες από άλλους ταξιδιώτες που συνάντησε στο Μαρόκο. Ο ιστορικός Pekka Masonen έχει υποστηρίξει ότι η πεποίθηση για τα περαιτέρω ταξίδια του βασίστηκε σε λανθασμένες ερμηνείες σύγχρονων μελετητών που ερμήνευσαν το βιβλίο του ως οδοιπορικό.
Την εποχή που ο Λέων επισκέφθηκε την πόλη του Τιμπουκτού, ήταν μια ακμάζουσα ισλαμική πόλη που φημιζόταν για τη μόρφωσή της. Το Τιμπουκτού φιλοξενούσε πολλούς λόγιους και μορφωμένους άνδρες και διέθετε επίσης ένα Μεγάλο Τζαμί, φημισμένο για την εκτεταμένη βιβλιοθήκη του. Η πόλη έμελλε να γίνει συνώνυμο στην Ευρώπη ως η πιο δυσπρόσιτη πόλη. Την εποχή που ο Λέων ταξίδεψε εκεί, ήταν το κέντρο ενός πολυσύχναστου εμπορίου, το οποίο διεξήγαγαν έμποροι αφρικανικών προϊόντων, χρυσού, τυπωμένων βαμβακερών υφασμάτων και σκλάβων, καθώς και ισλαμικών βιβλίων.
Σε ένα αυτόγραφο σε ένα από τα σωζόμενα χειρόγραφά του, ένα θραύσμα ενός αραβοεβραϊκού-λατινικού ιατρικού λεξιλογίου που έγραψε για τον Εβραίο γιατρό Jacob Mantino, υπέγραψε το όνομά του στα αραβικά ως Yuhanna al-Asad al-Gharnati (κυριολεκτικά σημαίνει Ιωάννης ο Λέων της Γρανάδας), μια μετάφραση του χριστιανικού του ονόματος, John-Leo, ή Johannes Leo (λατινικά), ή Giovanni Leone (ιταλικά). Του δόθηκε επίσης το οικογενειακό όνομα Μεντίτσι από τον προστάτη του, την οικογένεια του Πάπα Λέοντα Χ. Το ίδιο χειρόγραφο περιείχε επίσης το αρχικό του όνομα al-Hasan ibn Muhammad al-Wazzan al-Fasi. al-Hasan ibn Muhammad ήταν ένα πατρωνυμικό όνομα που σημαίνει “al-Hasan, γιος του Μωάμεθ”, και al-Fasi είναι το αραβικό δημώδες όνομα για κάποιον από το Φεζ του Μαρόκου.
Η Περιγραφή της Αφρικής, που εκδόθηκε το 1550 από τον Giovanni Battista Ramusio, είναι το πιο διάσημο έργο του Λέοντα.
Εκτός από αυτό, έγραψε ένα αραβοεβραϊκό-λατινικό ιατρικό λεξιλόγιο για τον Εβραίο γιατρό Jacob Mantino. Έγραψε επίσης μια αραβική μετάφραση των επιστολών του Αγίου Παύλου, η οποία χρονολογείται τον Ιανουάριο του 1521 και το χειρόγραφο ανήκει σήμερα στη Biblioteca Estense της Μόντενα. Ένα άλλο σωζόμενο έργο του είναι μια βιογραφική εγκυκλοπαίδεια 25 σημαντικών ισλαμιστών λογίων και 5 σημαντικών εβραίων λογίων. Ολοκληρώθηκε στη Ρώμη πριν από την αναχώρησή του από την πόλη το 1527 και εκδόθηκε για πρώτη φορά στα λατινικά από τον Johann Heinrich Hottinger το 1664. Σε αντίθεση με την Περιγραφή της Αφρικής, αυτό το βιογραφικό έργο δεν έγινε σχεδόν καθόλου αντιληπτό στην Ευρώπη. Περιέχει επίσης διάφορες λανθασμένες πληροφορίες, πιθανότατα λόγω της έλλειψης πρόσβασης σε σχετικές πηγές όταν βρισκόταν στην Ιταλία, αναγκάζοντάς τον να βασίζεται αποκλειστικά στη μνήμη του.
Στην “Περιγραφή της Αφρικής”, αναφέρθηκε επίσης σε σχέδια για τη συγγραφή άλλων βιβλίων. Σχεδίαζε να γράψει άλλες δύο περιγραφές τόπων, μία για τόπους στη Μέση Ανατολή και μία για τόπους στην Ευρώπη. Σχεδίαζε επίσης να γράψει μια έκθεση της ισλαμικής πίστης και μια ιστορία της Βόρειας Αφρικής. Ωστόσο, κανένα από αυτά τα βιβλία δεν διασώθηκε ούτε έχει αποδειχθεί ότι τα ολοκλήρωσε πράγματι. Αυτό μπορεί να οφειλόταν στην πιθανή επιστροφή του στη Βόρεια Αφρική.
Μια μυθιστορηματική αφήγηση της ζωής του, ο Λέων Αφρικανός, από τον Λιβανέζο-Γάλλο συγγραφέα Amin Maalouf, συμπληρώνει βασικά κενά της ιστορίας και τοποθετεί τον Λέοντα Αφρικανό σε εξέχοντα γεγονότα της εποχής του.
Το BBC παρήγαγε ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του με τίτλο “Leo Africanus: Africanus: A Man Between Worlds” το 2011. Παρουσιάστηκε από τον Badr Sayegh και σκηνοθετήθηκε από τον Jeremy Jeffs. Η ταινία ακολούθησε τα βήματα του Λέοντα από τη Γρανάδα, μέσω της Φεζ και του Τιμπουκτού, μέχρι τη Ρώμη.
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ μπορεί να εμπνεύστηκε από το βιβλίο του Λέοντα Αφρικανού για να δημιουργήσει τον χαρακτήρα του Οθέλλου.
Πηγές
