Wielkie przebudzenie
gigatos | 5 lutego, 2022
Streszczenie
Wielkie Przebudzenie to zbiorcza nazwa serii wielkich protestanckich ruchów przebudzeniowych, które miały miejsce w brytyjskich koloniach w Ameryce Północnej i Stanach Zjednoczonych od lat trzydziestych XVII wieku. Badania historyczne wskazują na trzy ruchy odrodzeniowe, szczególnie w USA: Pierwsze Wielkie Przebudzenie (1740-1760), Drugie Wielkie Przebudzenie (1800-1840) i Trzecie Wielkie Przebudzenie (1880-1910). Termin „czwarte wielkie przebudzenie”, ukuty przez historyka Roberta Fogela dla opisania serii wydarzeń w historii religii w latach 60. i 70. ubiegłego wieku, jest kontrowersyjny.
Podczas każdego Wielkiego Przebudzenia, konwertyci przybywali masowo do wielu wspólnot protestanckich – zarówno tych już istniejących, jak i zupełnie nowych. Zainteresowanie tych odrodzeńców zwróciło się albo ku zupełnie nowym systemom wierzeń, albo ku takim, które obiecywały przezwyciężenie (rzekomo sztywnej) ortodoksji istniejących doktryn.
Amerykańskie ruchy odrodzeniowe zwróciły się przeciwko oświeceniu i nowoczesności, ponieważ wątpiły w inercję Biblii i roztaczały perspektywę udanego życia moralnego nawet bez odwoływania się do transcendencji. Równocześnie jednak, zwłaszcza w przekazywaniu swojego przesłania, posługiwali się prawdziwie nowoczesnymi środkami. W tym kontekście, według niemieckiego teologa Jörga Laustera, nie należy ich rozumieć jako antymodernistyczne, lecz jako zjawiska kryzysowe nowoczesności. Ruchy odrodzeniowe są historycznymi korzeniami fundamentalizmu.
Chociaż ruchy przebudzeniowe nie są specyficzne dla amerykańskiego życia religijnego i były opisywane na całym świecie, cykl amerykańskich Wielkich Przebudzeń charakteryzuje się pewnymi osobliwościami, które zasadniczo odróżniają go od innych ruchów przebudzeniowych. Należy to rozumieć na tle niezwykle szerokiego spektrum protestanckich wspólnot wyznaniowych w USA. Ta różnorodność jest wyrazem szczególnej wolności życia wiary w amerykańskim protestantyzmie. Dzięki oddaleniu tego protestantyzmu od państwa (zwłaszcza w porównaniu z luteranizmem Europy Północnej i Środkowej oraz anglikanizmem Anglii) oraz brakowi centralizmu Kościoła rzymskokatolickiego, nowe idee religijne mogły się tam rozprzestrzeniać bez konieczności powolnego reformowania istniejących instytucji od wewnątrz. Z drugiej strony, istniejące wspólnoty wyznaniowe cieszą się takim prestiżem i mają taką zdolność do uporu, że potrzeba nowych idei religijnych zużywa się wbrew ich oporowi w taki sposób, że powstaje z tego regularny cykl bezkrwawych rewolucji religijnych.
Przeczytaj także: bitwy – Bitwa pod Maratonem
Das Pierwsze Wielkie Przebudzenie
Pierwsze Wielkie Przebudzenie miało miejsce jednocześnie w Wielkiej Brytanii i brytyjskich koloniach w Ameryce Północnej w latach 30. i 40. XVII wieku. Podczas gdy ruch odrodzenia w Nowej Anglii oddziaływał głównie na kongregacjonalistów, w koloniach środkowych i południowych, zwłaszcza w ich głębi, oddziaływał na prezbiterian. W przeciwieństwie do późniejszych ruchów przebudzeniowych, Pierwsze Wielkie Przebudzenie było przede wszystkim ruchem wewnątrzkościelnym, który zintensyfikował życie wiary członków kościoła.
Chociaż idea „Wielkiego Odrodzenia” jest kwestionowana w literaturze, okres ten – zwłaszcza w Nowej Anglii – był czasem silnej aktywności religijnej i przyspieszonego rozwoju religijnego. Zaczęły się one od pracy misyjnej Jonathana Edwardsa, wykształconego teologa i kaznodziei kongregacjonalistycznego z Northampton w stanie Massachusetts, który miał purytańskie i kalwińskie korzenie, ale wielokrotnie podkreślał wagę i moc bezpośredniego, osobistego doświadczenia religijnego. Kazania Edwardsa były potężne i przyciągały dużą publiczność od około 1731 roku.
Metodystyczny kaznodzieja George Whitefield, który przybył z Anglii, kontynuował ruch przebudzenia, podróżował po koloniach brytyjskich i głosił kazania w dramatycznym i emocjonalnym stylu, który był nowy w tamtych czasach. Nowością było również to, że Whitefield akceptował wszystkich na widowni – w tym Afroamerykanów i niewolników.
Pierwszy nowy kongregacjonalistyczny zbór ukształtowany przez Wielkie Przebudzenie powstał w 1731 roku w Uxbridge, Massachusetts.
Zanim Wielkie Przebudzenie radykalnie zmieniło życie duchowe w Nowej Anglii, brytyjscy koloniści byli mało zainteresowani religią. Głównie chodziło im o zdobycie bogactwa. Aby zachęcić do zainteresowania, kościół stworzył zasady, które pozwalały konwertytom dołączać do innych wyznań bez postrzegania ich jako konwertytów. Ponadto uprzywilejowywała zamożne rodziny, pozwalając im zajmować stałe miejsca w ławkach blisko ołtarza.
W dolinie rzeki Connecticut, bogaci właściciele ziemscy podnieśli ceny ziemi, co oznaczało, że wielu młodych ludzi nie mogło założyć gospodarstwa i dlatego byli zmuszeni czekać z zamążpójściem. Nie tylko ich to zubożało, ale także sprawiało, że nie byli mile widziani na nabożeństwach. Nie było tak w przypadku wielebnego Jonathana Edwardsa, który zwracał szczególną uwagę na tę grupę docelową i głosił kazania, które szczególnie przemawiały do uczuć tej grupy ludzi. W jego domu spotkań panował duch żarliwej purytańskiej wiary, który promieniował również na resztę mieszkańców i przyciągał coraz więcej parafian. Podczas gdy do tej pory religia była postrzegana jako sprawa dorosłych, teraz wzrastała frekwencja w kościele, szczególnie wśród młodzieży.
Wierni zaczęli preferować kazania z pasją i stracili zainteresowanie kaznodziejami, którzy głosili w „chłodnym” stylu. Mimo że w końcu doszło do otwartego konfliktu z Kościołami tradycyjnymi, niemieccy pietyści i szkocko-irlandzcy prezbiterianie kontynuowali ruch odrodzenia. W Pensylwanii William Tennent, prezbiteriański kaznodzieja, i jego syn Gilbert promowali kształcenie nowego pokolenia kaznodziejów. W 1726 r. założyli w drewnianej chacie w Warminster tzw. Log College, z którego w 1746 r. wyrósł College of New Jersey, obecnie Uniwersytet Princeton.
George Whitefield nadal rozwijał swoje nauczanie. Podobnie jak Edwards, deklarował, że istoty ludzkie są „pół aniołem i pół diabłem” i dlatego mają prawo mieć nadzieję na zbawienie. Wielu przywódców religijnych dodało wymóg pobożności i czystości do ustanowionego protestantyzmu. Wierzący postrzegali teraz religię jako ulgę od obciążeń nałożonych na nich w życiu osobistym.
Ludzie, którzy przyłączyli się do tego ruchu, doświadczyli nowych form religijności. Podczas gdy do tej pory wierzący podążali za intelektualnym dyskursem religijnym bez bliskiego osobistego zaangażowania, w czasie Wielkiego Przebudzenia ich doświadczenie religijne stało się namiętne i emocjonalne. Ministrowie, którzy kultywowali nowy styl głoszenia, byli czasami nazywani „New Lights”, podczas gdy kaznodzieje, których styl pozostał chłodny, byli nazywani „Old Lights”. Wierzący nie tylko słyszeli teksty biblijne na nabożeństwach, ale także zaczęli je studiować w domu. Ta decentralizacja nauczania religijnego wiernych odpowiadała ogólnej indywidualizacji, którą promowała reformacja.
Nauki głoszone podczas Pierwszego Wielkiego Przebudzenia koncentrowały się na osobistej winie każdego człowieka i potrzebie odkupienia, przy czym odkupienie to wiązało się z ostatecznym rozwiązaniem i publiczną pokutą. Wielkie Przebudzenie doprowadziło wierzących do „doświadczania Boga na swój własny sposób” i nauczyło ich, że są odpowiedzialni za swoje czyny. W miarę jak zanikało znaczenie obrzędu i ceremonii, religia stawała się dla przeciętnego wierzącego intensywnie osobistym doświadczeniem, naznaczonym głęboką świadomością duchowej winy i skruchy, introspekcją i zdecydowaną wolą podążania za nowym standardem osobistej moralności. Amerykański historyk Sydney E. Ahlstrom opisuje Wielkie Przebudzenie jako część tego „wielkiego międzynarodowego protestanckiego przewrotu”, który wytworzył również pietyzm w Niemczech oraz ewangelicyzm i metodyzm w Anglii.
Pierwsze Wielkie Przebudzenie wywarło znaczny wpływ na kościoły kongregacjonalistyczne, prezbiteriańskie, holenderskie i niemieckie kościoły reformowane oraz wzmocniło małe kongregacje baptystów i metodystów. Miała ona niewielki wpływ na anglikanów i kwakrów. W przeciwieństwie do Drugiego Wielkiego Przebudzenia, które miało na celu dotarcie do ludzi, którzy nie byli jeszcze członkami kościoła, Pierwsze Wielkie Przebudzenie skupiło się w dużej mierze na wierzących, którzy już byli członkami kościoła.
Dzięki Wielkiemu Odrodzeniu również wielu niewolników po raz pierwszy przyjęło wiarę chrześcijańską. W południowych koloniach baptyści od lat 70. XVII wieku pozwalali głosić kazania zarówno niewolnikom, jak i posiadaczom niewolników. Po tym jak do tej pory kobiety były nadreprezentowane w kościołach, wzrosła również liczba męskich członków kościoła.
Niektórzy historycy opisują Wielkie Przebudzenie jako amerykańskie rozwinięcie drugiej fazy reformacji. Szacuje się, że w latach 1740-1780 liczba tutejszych kościołów podwoiła się.
Przeczytaj także: cywilizacje – Królestwo Widźajanagaru
Das Drugie Wielkie Przebudzenie
Drugi wielki ruch przebudzeniowy miał miejsce w Stanach Zjednoczonych w okresie od 1790 do 1840 r. Ważnymi przywódcami religijnymi tego czasu, na których spotkaniach niezliczona liczba wiernych doświadczyła osobistego zbawienia, byli Charles Grandison Finney, Lyman Beecher, Barton Stone, Peter Cartwright, Asahel Nettleton i James B. Finley. Ruch ten rozwijał również zaangażowaną mentalność ewangelicką, która była wyraźnie widoczna, gdy później w USA debatowano nad takimi kwestiami jak reforma więziennictwa, ruch umiarkowania, prawo wyborcze dla kobiet i zniesienie niewolnictwa.
Podczas gdy ponowne zainteresowanie religią w Nowej Anglii zaowocowało falą aktywizmu społecznego, doprowadziło to do rozprzestrzenienia się ruchów religijnych takich jak Ruch Odnowy, Mormoni i Ruch Świętości w zachodniej części stanu Nowy Jork (który był również znany jako „spalona dzielnica” z powodu rzekomej palącej intensywności żarliwości religijnej). Na Zachodzie, zwłaszcza w Cane Ridge w Kentucky i w Tennessee, odrodzenie wzmocniło metodystów i wprowadziło nową formę ekspresji religijnej: spotkanie obozowe na świeżym powietrzu.
Znaczny przyrost liczebny odnotowali metodyści i baptyści, w mniejszym stopniu także prezbiterianie. Ponadto, w czasie Drugiego Wielkiego Przebudzenia powstały nowe wspólnoty religijne, które istnieją do dziś, takie jak Kościół Chrześcijański (Disciples of Christ), Kościół Prezbiteriański Cumberland, wspomniani wcześniej mormoni i Adwentyści Dnia Siódmego. Ponieważ wielu wierzących wolało szukać podstaw wiary w Nowym Testamencie, a nie w późniejszych doktrynach i praktykach katolickich i protestanckich, wiele z nowych ruchów wyraźnie uważało się za bezwyznaniowe wspólnoty wiary, w tym Kościoły Chrystusowe.
W Appalachach ruch przebudzeniowy kultywował spotkania obozowe i przyjął wiele cech charakterystycznych dla Pierwszego Wielkiego Przebudzenia. Spotkania obozowe były kilkudniowymi nabożeństwami, na których przemawiało kilku kaznodziejów. Imprezy te cieszyły się dużą popularnością, ponieważ stanowiły miłą odmianę dla mieszkańców tego słabo zaludnionego regionu. Radość z uczestniczenia w religijnym ożywieniu wraz z setkami, a może nawet tysiącami innych wierzących już wtedy prowadziła do tańców, gwaru i śpiewu, które były typowe dla tych wydarzeń. Jednak jeszcze ważniejsze od aspektu społecznego było głębokie wrażenie, jakie wydarzenia te wywarły na poczuciu własnej wartości wierzących, które najpierw zostało zniszczone przez poczucie winy, a następnie przywrócone przez świadomość osobistego zbawienia. Większość konwertytów wstępowała do małych lokalnych kongregacji, które w ten sposób szybko się rozrastały.
Jedno z pierwszych spotkań obozowych odbyło się w lipcu 1800 roku przez Creedence Clearwater Church w południowo-zachodnim Kentucky.Znacznie większe spotkanie obozowe odbyło się w Cane Ridge, Kentucky w 1801 roku. Przyciągnęło ono około 20.000 uczestników, a w nabożeństwach uczestniczyło kilku prezbiteriańskich, baptystycznych i metodystycznych kaznodziejów. Wspólnoty wyznaniowe takie jak Metodyści i Baptyści były w stanie znacznie zwiększyć liczbę swoich członków dzięki takim wydarzeniom jak to. Jednakże Cane Ridge promowało również Ruch Odnowy (Restoration Movement) oraz wspólnoty bezwyznaniowe, które wyznawały chrześcijaństwo oparte na Nowym Testamencie, takie jak Kościół Chrześcijański, Uczniowie Chrystusa i Kościoły Chrystusowe.
Jak zauważyła w 2002 r. amerykańska teolożka Kimberly Bracken Long, od lat 80. humaniści wywodzą spotkania obozowe z tradycji Świętych Jarmarków, rozpowszechnionych w Szkocji w XVII i XVIII wieku. Do tej pory sądzono, że ich korzenie tkwią wyłącznie w doświadczeniu amerykańskiego pogranicza.
Ruch odrodzenia szybko rozprzestrzenił się w Kentucky, Tennessee i południowym Ohio. Każde z wyznań miało zalety, które pozwalały mu prosperować w słabo zaludnionych regionach. Metodyści mieli sprawną organizację opartą na kaznodziejach, którzy podróżowali do bardzo odległych miejsc w celu prowadzenia pracy misyjnej. Ci „jeźdźcy obwodu” rekrutowali się spośród zwykłych ludzi, co ułatwiało im nawiązywanie relacji z ludźmi z pogranicza, których mieli nadzieję nawracać.
Kongregacjonaliści na Florydzie, w Kansas i na Hawajach założyli towarzystwa misyjne, aby ewangelizować Zachód. Ich członkowie, którzy reprezentowali kulturę miejskiego amerykańskiego Wschodu, pełnili rolę wychowawców i apostołów wiary na Zachodzie. Chrześcijańskie wydawnictwa zajmowały się rozpowszechnianiem chrześcijańskiej edukacji; najważniejszym z nich było Amerykańskie Towarzystwo Biblijne, założone w 1816 roku. Zainteresowanie społeczne, które pojawiło się wraz z ruchem odrodzenia, doprowadziło do założenia American Temperance Society i grup abolicjonistycznych, a także wysiłków na rzecz reformy systemu karnego i opieki nad niepełnosprawnymi i chorymi psychicznie. Zwolennicy tego ruchu głęboko wierzyli, że ludzi można ulepszyć i w swoich wysiłkach kierowali się wysokimi standardami moralnymi.
Drugie Wielkie Przebudzenie miało ogromny wpływ na amerykańską historię religijną. Od czasów kolonialnych, anglikanie, prezbiterianie, kongregacjonaliści i reformowani byli dominującymi wyznaniami. Drugie Wielkie Przebudzenie pomogło teraz baptystom i metodystom znacznie zwiększyć liczbę członków.
Wysiłki mające na celu zastosowanie nauk chrześcijańskich do rozwiązywania problemów społecznych były ważnymi prekursorami i precedensami dla ruchu ewangelii społecznej końca XIX i początku XX wieku, chociaż w swoim czasie miały one bardzo ograniczone zastosowanie do konkretnych kwestii, takich jak alkohol i niewolnictwo, i nie były stosowane do całej gospodarki. W pierwszej połowie XIX wieku Stany Zjednoczone stawały się krajem zróżnicowanym kulturowo, a rosnące różnice i antagonizmy wewnątrz amerykańskiego protestantyzmu odzwierciedlały i przyczyniały się do tej różnorodności.
Przeczytaj także: biografie-pl – Thomas Hobbes
Das Trzecie Wielkie Przebudzenie
Okres trzeciego Wielkiego Przebudzenia rozciąga się od lat pięćdziesiątych XIX wieku do początków XX wieku. Ten ruch odrodzenia wpłynął na pietystyczne wyznania protestanckie i wytworzył silny aktywizm społeczny. Swoją siłę czerpał z teologii postmillenarystycznej, według której Chrystus powróci na świat, gdy ludzkość nawróci całą ziemię. Ruch przebudzeniowy sprzyjał rozwojowi społecznego ruchu ewangelicznego i światowego ruchu misyjnego. Pojawiły się nowe grupy religijne, takie jak Ruch Świętości, Kościół Nazareński i Chrześcijańska Nauka.
Podczas gdy wojna secesyjna (1861-1865) przerwała proces odrodzenia w miastach Północy, na Południu w pewien sposób mu sprzyjała, zwłaszcza w konfederackich siłach Roberta Edwarda Lee. Jako rzecznicy abolicjonistów szczególnie znani stali się Frederick Douglass, Wendell Phillips i Lucy Stone.
Po wojnie Dwight Lyman Moody założył w Chicago Moody Bible Institute. Partner Moody”ego, Ira David Sankey, napisał wiele duchowych pieśni, które były szeroko czytane w Trzecim Wielkim Przebudzeniu.
Pod koniec XIX wieku zamożna klasa rządząca epoki pozłacanej stała się obiektem zmasowanej krytyki ze strony głosicieli Ewangelii Społecznej i postępowych reformatorów. W tym kontekście historyk Robert Fogel przywołuje w szczególności spory o pracę dzieci, wprowadzenie obowiązku szkolnego i ochronę pracy dla pracownic fabryk. Ponadto prowadzono szeroko zakrojoną kampanię na rzecz wprowadzenia prohibicji alkoholowej. Wielkie pietystyczne denominacje protestanckie prowadziły działalność misyjną, której zasięg wzrastał na całym świecie. Powstały kolegia wyznaniowe, które oferowały coraz szersze programy studiów. W wielu miastach silne wpływy zdobyła YMCA, a także wyznaniowe organizacje młodzieżowe, takie jak metodystyczna Liga Epworth i ewangelicko-luterańska Liga Walther.
Z drugiej strony, Tołstoj był chrześcijańskim idealizmem, który wpłynął na Jane Addams, założycielkę pracy społecznej w USA.
W latach sześćdziesiątych XIX wieku Mary Baker Eddy założyła Chrześcijańską Naukę, która wkrótce znalazła zwolenników w całym kraju. Charles Taze Russell założył w roku 1876 grupę biblijną, z której w roku 1931 wyłonili się Świadkowie Jehowy. W tym samym roku Felix Adler założył w Nowym Jorku Society for Ethical Culture, które przyciągało głównie Żydów reformowanych. W 1880 r. Armia Zbawienia, założona w Wielkiej Brytanii, zaczęła rozprzestrzeniać się również w USA. Doktryna tego wolnego kościoła opierała się na ideałach, które znalazły swój wyraz podczas Drugiego Wielkiego Przebudzenia, jednak w centrum jego zainteresowania znalazła się walka z ubóstwem – jeden z głównych tematów Trzeciego Wielkiego Przebudzenia.
Przeczytaj także: bitwy – I bitwa pod Panipatem
Das Czwarte Wielkie Przebudzenie
Czwarte Wielkie Przebudzenie” to termin używany do opisania serii wydarzeń w historii religii, które miały miejsce w Stanach Zjednoczonych w latach 60. i na początku lat 70. Użycie to zostało szczególnie ukute przez historyka gospodarczego Roberta Fogela. Ponieważ jednak wielu innych historyków uważa, że wydarzenia opisane przez Fogla są o wiele mniej znaczące niż te z pierwszych trzech Wielkich Przebudzeń, termin „czwarte Wielkie Przebudzenie” jest kontrowersyjny.
Nie da się zaprzeczyć, że od lat 60-tych XX wieku amerykańskie życie religijne znów uległo znacznej zmianie. Umiarkowane kościoły protestanckie, takie jak Metodyści, Prezbiterianie i Kościół Chrześcijański, straciły znaczną część swoich członków i wpływów na rzecz wyznań o tradycyjnym nauczaniu, takich jak Południowi Baptyści i Synod Missouri Kościoła Luterańskiego. Silny napływ odnotowały również ewangelickie i fundamentalistyczne grupy chrześcijańskie. W tym samym czasie, sekularyzm również silnie się rozwijał, a konserwatywne kościoły chrześcijańskie zostały zmuszone do konfrontacji, gdy kwestie takie jak ruch lesbijek i gejów, aborcja i kreacjonizm były dyskutowane publicznie.
Tej zmianie układu sił towarzyszyły zmiany w samym ewangelicyzmie, w trakcie których pojawiały się nowe wspólnoty religijne, a już istniejące często zmieniały swoje ukierunkowanie. Nowe kościoły bezwyznaniowe i wspólnotowe ośrodki wiary kładły szczególny nacisk na osobistą relację wierzącego z Jezusem Chrystusem. Jednocześnie jednak kościoły nietradycyjne i megakościoły o konserwatywnej teologii oraz organizacje parakościelne, takie jak Focus on the Family czy Habitat for Humanity odnotowały wzrost, podczas gdy kościół mainline stracił wielu członków. Czasami Ruch Jezusa jest klasyfikowany jako wyraz czwartego Wielkiego Przebudzenia.
W związku z „czwartym wielkim przebudzeniem” mówi się czasem o ruchu charyzmatycznym, który rozwija się w USA od 1961 roku. Wywodzi się ona z ruchu zielonoświątkowego, w którym szczególną uwagę zwraca się na doświadczenie darów Ducha Świętego, takich jak mówienie językami, uzdrawianie duchowe czy prorokowanie. Te dary, które są uważane za znaki Boga lub Ducha Świętego, służą także wierzącym w tym miejscu do wzmocnienia ich duchowych przekonań. Mimo protestanckiego rodowodu, ruch ten wywarł wpływ na wielu katolików, których kierownictwo w tym samym czasie otworzyło się na idee ekumenizmu, położyło mniejszy nacisk na struktury instytucjonalne, a zamiast tego zaczęło poświęcać miejsce duchowości świeckich.
Ponieważ programy polityczne w Stanach Zjednoczonych były często wspierane przez religijne wspólnoty wyznaniowe, Wielkie Przebudzenia miały wyraźny wpływ na politykę tego kraju. Ksiądz i historyk Joseph Tracy (1793-1874), który nadał nazwę temu religijnemu fenomenowi w swojej wpływowej książce The Great Awakening (1842), opisał Pierwsze Wielkie Przebudzenie (1740-1760) jako prekursora wojny o niepodległość. Niewątpliwy jest również wpływ Drugiego Wielkiego Przebudzenia (1800-1840), które promowało abolicjonizm i pomogło zakwestionować instytucję niewolnictwa w sposób, który umożliwił wojnę secesyjną. Trzecie Wielkie Przebudzenie (1880-1910) miało duży wpływ na zarządzanie Wielkim Kryzysem i II wojną światową.
Idea „odrodzenia” implikuje stan uśpienia lub bierności w czasach światowości lub zmniejszonej religijności. Termin „przebudzenie” jest więc używany przede wszystkim przez chrześcijan ewangelikalnych. W najnowszej historii Ameryki koncepcja „przebudzenia” była często propagowana przez konserwatywnych amerykańskich ewangelików, w tym George”a W. Busha.
Wszystkie podane tytuły książek są w języku angielskim:
Źródła
