Lysias

Delice Bette | juli 22, 2023

Samenvatting

Lysias (ca. 445 – ca. 380 voor Christus) was een logograaf (speechschrijver) in het oude Griekenland. Hij was een van de tien Attische redenaars die opgenomen waren in de “Alexandrijnse Canon”, samengesteld door Aristophanes van Byzantium en Aristarchus van Samothrace in de derde eeuw voor Christus.

Volgens Dionysius van Halicarnassus en de auteur van het leven dat aan Plutarch wordt toegeschreven, werd Lysias in 459 v.Chr. geboren, wat in overeenstemming zou zijn met de traditie dat Lysias de leeftijd van tachtig jaar bereikte of passeerde. Deze datum werd duidelijk verkregen door terug te rekenen vanaf de stichting van Thurii (444 v.Chr.), omdat er een traditie was dat Lysias daar op vijftienjarige leeftijd naar toe was gegaan. Moderne critici plaatsen zijn geboorte over het algemeen later, rond 445 v.Chr., en plaatsen de reis naar Thurii rond 430 v.Chr.

Cephalus, zijn vader, was een inwoner van Syracuse en had zich op uitnodiging van Pericles in Athene gevestigd. De openingsscène van Plato’s Republiek speelt zich af in het huis van zijn oudste zoon, Polemarchus, in Piraeus. De toon van de afbeelding rechtvaardigt de conclusie dat de Siciliaanse familie Plato goed kende en dat hun huizen vaak gastvrij waren voor dergelijke bijeenkomsten. Verder opent Plato’s Phaedrus met Phaedrus die terugkomt van een gesprek met Lysias in het huis van Epicrates in Athene: hij ontmoet Socrates, met wie hij de toespraak van Lysias die hij heeft gehoord zal lezen en bespreken.

In Thurii, de nieuwe kolonie aan de Golf van Tarentin, kan de jongen Herodotus hebben gezien, nu een man van middelbare leeftijd, en tussen hen kan een vriendschap zijn ontstaan. Daar zou Lysias ook zijn begonnen met zijn studie retorica – ongetwijfeld onder een meester van de Siciliaanse school en mogelijk, zoals de traditie zegt, onder Tisias, de leerling van Corax, wiens naam wordt geassocieerd met de eerste poging om retorica als kunst te formuleren. De Atheense invasie van Sicilië in 415-413 v.Chr. tijdens de Peloponnesische Oorlog zou Lysias’ familie uiteindelijk in moeilijkheden brengen, vooral toen de campagne eindigde in een verwoestende nederlaag voor Athene. De voortdurende poging om Lysias te linken aan de beroemde namen uit die tijd wordt geïllustreerd door de oude toeschrijving aan Lysias van een retorische oefening die een toespraak voorstelt waarin de gevangen Atheense generaal Nicias de Sicilianen om genade smeekt. De verschrikkelijke klap voor Athene wakkerde de energie van een anti-Athenische factie in Thurii aan. Lysias en zijn oudere broer Polemarchus werden, samen met driehonderd andere personen, beschuldigd van Atticisme. Ze werden uit Thurii verdreven en vestigden zich in Athene (412 VC).

Lysias en Polemarchus waren rijke mannen, omdat ze bezit hadden geërfd van hun vader, Cephalus; en Lysias beweert dat ze, hoewel ze slechts inwonende vreemdelingen waren, openbare diensten verleenden met een vrijgevigheid die velen van hen die het kiesrecht genoten beschaamde (Tegen Eratosthenes xii.20). Het feit dat ze onroerend goed bezaten toont aan dat ze werden geclassificeerd als isoteleis (ἰσοτελεῖς), dat wil zeggen vreemdelingen die alleen dezelfde belasting betaalden als burgers, en waren vrijgesteld van de speciale belasting (μετοίκιον) op ingezeten vreemdelingen. Polemarchus bewoonde een huis in Athene zelf, Lysias een ander in de Piraeus, waar vlakbij hun schildenfabriek was die honderdtwintig geschoolde slaven tewerkstelde.

In 404 VC vestigden de Dertig Tirannen zich in Athene onder de bescherming van een Spartaans garnizoen. Eén van hun eerste maatregelen was een aanval op de vreemdelingen die in Athene woonden en die ontevreden waren over de nieuwe regering. Lysias en Polemarchus stonden op een lijst van tien die als eerste slachtoffer werden aangewezen. Polemarchus werd gearresteerd en gedwongen om dolle kervel te drinken. Lysias ontsnapte ternauwernood, met behulp van een grote som smeergeld. Hij glipte via een achterdeur het huis uit waar hij gevangen zat en nam een boot naar Megara. Het lijkt erop dat hij waardevolle diensten verleende aan de ballingen tijdens het bewind van de tirannen, en in 403 stelde Thrasybulus voor om deze diensten te erkennen door het toekennen van het staatsburgerschap. De Boule was echter nog niet heropgericht, en daarom kon de maatregel niet aan de ecclesia worden voorgelegd door de vereiste voorafgaande resolutie (προβούλευμα). Om deze reden werd de maatregel met succes tegengewerkt.

Tijdens zijn latere jaren verschijnt Lysias – nu waarschijnlijk een relatief arm man als gevolg van de hebzucht van de tirannen en zijn eigen vrijgevigheid jegens de Atheense ballingen – als een hardwerkend lid van een nieuw beroep – dat van logograaf, een schrijver van toespraken voor de rechtbanken. De vierendertig bewaard gebleven toespraken zijn maar een klein deel. Van 403 tot ongeveer 380 v.Chr. moet zijn werk onophoudelijk zijn geweest. De berichten over zijn persoonlijke leven in deze jaren zijn schaars. In 403 kwam hij naar voren als aanklager van Eratosthenes, één van de Dertig Tirannen. Dit was zijn enige directe contact met de Atheense politiek. Het verhaal dat hij een verdediging voor Socrates schreef, die deze laatste weigerde te gebruiken, is waarschijnlijk het gevolg van een verwarring. Enkele jaren na de dood van Socrates schreef de sofist Polycrates een declamatie tegen hem, waarop Lysias antwoordde.

Een meer authentieke traditie stelt voor dat Lysias zijn eigen Olympiacus heeft gesproken op het Olympisch festival van 388 voor Christus, waar Dionysius I van Syracuse een prachtige ambassade naartoe had gestuurd. Binnen de heilige omheining waren tenten met goud geborduurd en de rijkdom van Dionysius werd levendig getoond door het aantal wagens dat hij had ingeschreven. Lysias verhief zijn stem om Dionysius aan te klagen als, naast Artaxerxes, de ergste vijand van Hellas en om de verzamelde Grieken ervan te doordringen dat een van hun belangrijkste taken was om Sicilië te bevrijden van een hatelijke onderdrukking. Het laatste werk van Lysias dat gedateerd kan worden (een fragment van een toespraak voor Pherenicus) dateert van 381 of 380 voor Christus. Hij stierf waarschijnlijk in of kort na 380 voor Christus.

Lysias geeft in zijn overgeleverde toespraken blijk van literaire tact, humor en aandacht voor karakter. Het was natuurlijk wenselijk dat een toespraak die geschreven was om door een klant te worden gehouden, aangepast was aan zijn leeftijd, stand en omstandigheden. Lysias was de eerste die deze aanpassing echt artistiek maakte. Zijn taal is zo bewerkt dat hij gemakkelijk vloeit, in tegenstelling tot het streven van zijn voorganger Antiphon naar majestueuze nadruk, tot zijn leerling (en in veel opzichten naaste volgeling) Isaeus’ meer opvallende vertoon van artisticiteit en de meer strikt logische manier van argumenteren, en later tot het krachtige oratorium van Demosthenes.

Vertaald in termen van de antieke kritiek werd hij het model van de gewone stijl (ἰσχνὸς χαρακτήρ, ἰσχνὴ

De woordenschat van Lysias is relatief eenvoudig en zou later worden beschouwd als een model van zuivere dictie voor Attici. De meeste retorische figuren worden spaarzaam gebruikt, behalve die welke bestaan uit parallellisme of oppositie van clausules. De smaak van die tijd, nog niet bevrijd van de invloed van de Siciliaanse retoriek, vereiste waarschijnlijk een groot gebruik van antithese. Lysias blinkt uit in levendige beschrijvingen; hij heeft ook de vaardigheid om het karakter van de spreker te markeren door lichte aanrakingen. De structuur van zijn zinnen varieert sterk, afhankelijk van de waardigheid van het onderwerp. Hij beheerst zowel de periodieke stijl (κατεστραμμένη λέξις) als de niet-periodieke of continue stijl (εἰρομένη, διαλελυμένη). Zijn dispositie van zijn onderwerp is altijd eenvoudig. De toespraak bestaat meestal uit vier delen: inleiding (προοίμιον), relaas van feiten (διήγησις), bewijzen (πίστεις), die ofwel extern kunnen zijn, zoals van getuigen, of intern, afgeleid van argumentatie over de feiten, en, ten slotte, conclusie (ἐπίλογος).

Het is in de inleiding en het verhaal dat Lysias op zijn best is. In zijn grootste bewaard gebleven toespraak – die tegen Eratosthenes – en ook in de fragmentarische Olympiacus, heeft hij pathos en vuur; maar dit waren geen karakteristieke kwaliteiten van zijn werk. Naar het oordeel van Cicero (De Orat. iii. 7, 28) onderscheidde Demosthenes zich vooral door kracht (Isocrates door zoetheid (de onderscheiding die hij aan Lysias toekent is subtilitas, een Attische verfijning – die, zoals hij elders zegt (Brutus, 16, 64) vaak samengaat met een bewonderenswaardige kracht (zijn werk had een belangrijk effect op al het latere Griekse proza, door te laten zien hoe volmaakte elegantie samen kon gaan met eenvoud. Hier, in zijn artistieke gebruik van bekend idioom, kan hij met recht de Euripides van het Attische proza genoemd worden. Zijn stijl heeft de interesse gewekt van moderne lezers omdat het gebruikt wordt om scènes uit het dagelijkse leven van Athene te beschrijven.

Tabel van bestaande toespraken

Van Lysias hebben we vierendertig toespraken. Drie fragmenten zijn overgeleverd onder de naam Lysias; honderdzevenentwintig andere, nu verloren, zijn bekend van kleinere fragmenten of van titels. In de Augusteïsche tijd droegen vierhonderdvijfentwintig werken zijn naam, waarvan er meer dan tweehonderd als echt werden geaccepteerd door de critici.

De tabel hieronder toont de naam van de toespraak (in de volgorde van de Lamb-vertaling), de vermoedelijke datum van de toespraak, de primaire retorische modus, het belangrijkste punt van de toespraak en opmerkingen. Forensisch is synoniem voor gerechtelijk en duidt op toespraken voor rechtbanken. Epideictisch is ceremonieel en heeft betrekking op het prijzen of, minder vaak, bekritiseren van het onderwerp. Deliberatief duidt op toespraken gehouden in wetgevende lichamen. Noten (bijv. A1, B3, etc.) verwijzen naar de lijst met kwalificaties onder de tabel.

AANTEKENINGEN “A”: FORENSISCH, MET BETREKKING TOT OPENBARE ZAKEN

AANTEKENINGEN “B”: FORENSISCH, MET BETREKKING TOT PRIVÉZAKEN

Diverse

Aan zijn metgezellen, een klacht over laster, viii. (zeker vals).

De toespraak die aan Lysias wordt toegeschreven in Plato’s Phaedrus 230e-234. Deze toespraak is over het algemeen beschouwd als Plato’s eigen werk; maar de zekerheid van deze conclusie zal worden betwijfeld door degenen die observeren:

Als de satiricus alleen zijn eigen compositie zou analyseren, zou zulke kritiek weinig zin hebben. Lysias is de vroegste schrijver van wie bekend is dat hij erōtikoi heeft gecomponeerd; in de Phaedrus wordt hij aangevallen omdat hij zowel retoriek als een valse erōs voorstelt. Stilistische verschillen tussen de toespraak en de rest van de Phaedrus wijzen er ook op dat de toespraak echt was.

Fragmenten

Driehonderdvijfenvijftig hiervan zijn verzameld door Hermann Sauppe, Oratores Attici, ii. 170-216. Tweehonderdtweeënvijftig van hen vertegenwoordigen honderdzevenentwintig toespraken met een bekende titel; en van zes zijn de fragmenten relatief groot. Hiervan behoort de fragmentarische toespraak Voor Pherenicus tot 381 of 380 v.Chr. en is daarmee het laatst bekende werk van Lysias. Literair en historisch gezien is de toespraak Tegen Eratosthenes (403 v.Chr.), één van de Dertig Tirannen, die Lysias aanklaagt als de moordenaar van zijn broer Polemarchus, de belangrijkste toespraak van Lysias. De toespraak is een welsprekend en levendig beeld van het schrikbewind dat de Dertig in Athene vestigden; de afsluitende oproep, aan beide partijen onder de burgers, is bijzonder krachtig.

Daarna volgt de toespraak tegen Agoratus (388 VC), één van onze belangrijkste autoriteiten voor de interne geschiedenis van Athene tijdens de maanden die onmiddellijk volgden op de nederlaag bij Aegospotami. De Olympiacus (388 VC) is een briljant fragment dat de geest van het festival in Olympia uitdrukt en de Grieken aanspoort om zich te verenigen tegen hun gemeenschappelijke vijanden. Het Pleidooi voor de Grondwet (403 VC) is interessant voor de manier waarop het argumenteert dat het welzijn van Athene – nu ontdaan van het rijk – verbonden is met het behoud van democratische principes. De toespraak Voor Mantitheus (392 VC) is een gracieus en geanimeerd portret van een jonge Atheense hippeus die zijn eer verdedigt tegen de beschuldiging van ontrouw. De verdediging Voor de Invalide is een humoristische karakterschets. De toespraak Tegen Pancleon illustreert de intieme relaties tussen Athene en Plataea, terwijl het ons enkele pittoreske glimpen geeft van het Atheense stadsleven. De verdediging van de persoon die beschuldigd werd van het vernielen van een mona, of heilige olijf, plaatst ons midden in het plattelandsleven van Attica. En de toespraak tegen Theomnestus verdient de aandacht vanwege het merkwaardige bewijs van de manier waarop de gewone woordenschat van Athene tussen 600 en 400 v.Chr. was veranderd.

Uitgaven door

Edities van geselecteerde toespraken door

Bronnen

1. Lysias
2. Lysias
3. ^ Debra Nails, The People of Plato (Hackett, 2002), p. 190, and S.C. Todd, “Lysias,” in Oxford Classical Dictionary 3rd ed. (1996).
4. ^ John Addington Symonds, A problem in Greek Ethics, XII, p. 64
5. ^ Cf. Dionysius of Halicarnassus, Isaeus 61 and Jebb, Attic Orators (1893), vol. 2, pp. 290ff.
6. L’ordre est celui adopté par la collection Budé.
7. Aristoteles, Athenaion politeia 40,2.
8. Diodor 14,109,2 f.
9. Demosthenes 59,21 ff.
10. Reden 1, 7, 12, 16, 22 und 24. Separater Textband in Griechisch. ebd., gleiche Jahre ISBN 3-402-02261-3.
11. ^ Le fonti principali della biografia lisiana provengono da uno scritto di Dionigi di Alicarnasso (Sugli oratori antichi, la vita di Lisia è una delle tre descritte nel primo libro). Altre informazioni ci giungono attraverso il trattato Vite dei dieci oratori (parr. 835c-836d), incluso nel corpus plutarcheo, ma ritenuto apocrifo. Inoltre, le orazioni Contro Eratostene e Contro Ippoterse forniscono altri dati biografici, mentre la Repubblica ed il Fedro di Platone ci informano sulla famiglia dell’oratore.
12. ^ A. Colonna, La letteratura greca, Lattes Editori, Torino 1969, p. 474.