Tiberius

gigatos | december 22, 2021

Samenvatting

Tiberius Caesar Divi Augusti Filius Augustus (Latijn: Tiberius Caesar Divi Augusti Filius Augustus), geboren te Rome op 16 november 42 v.C. en gestorven te Misene op 16 maart 37 n.C., was de tweede Romeinse keizer van 14 tot 37. Hij behoorde tot de Julio-Claudische dynastie.

Hij was een afstammeling van het Claudische volk en kreeg bij zijn geboorte, net als zijn vader, de naam Tiberius Claudius Nero. Tijdens zijn jeugd onderscheidde Tiberius zich door zijn militair talent door vele succesvolle veldtochten te leiden langs de noordgrens van het Rijk en in Illyrië, vaak aan de zijde van zijn broer Drusus I, die in Germanië sneuvelde.

Na een periode van vrijwillige ballingschap op het eiland Rhodos keerde hij in 4 n. Chr. naar Rome terug, waar hij door Augustus werd geadopteerd en de laatste van de mogelijke opvolgers van de keizer werd, die zich voortaan Tiberius Iulius Caesar noemde. Daarna leidde hij verdere expedities naar Illyrië en Germanië om de gevolgen van de Slag bij Teutoburg te verhelpen.

Bij de dood van zijn adoptievader op 19 augustus 14 kreeg hij de naam Tiberius Iulius Cæsar Augustus en kon hij hem officieel opvolgen als princeps senatus, aangezien hij reeds 12 jaar aan de regering van het Romeinse Rijk verbonden was en ook het proconsulaire imperium en de tribunitiale macht bezat, de twee belangrijkste machten van de keizers van het Principaat. Hij voerde belangrijke hervormingen door op economisch en politiek gebied, maakte een einde aan de politiek van militaire expansie en beperkte zich tot de beveiliging van de grenzen dankzij het optreden van zijn neef Germanicus.

Na de dood van deze laatste en van zijn zoon Drusus II, begunstigde Tiberius de opkomst van de prefect van het praetorium Sejan. Hij trok weg uit Rome en trok zich terug op het eiland Capri. Toen de prefect de macht probeerde te grijpen, liet Tiberius hem ontslaan en vermoorden. De keizer keerde niet terug naar de hoofdstad, waar hij gehaat werd, tot zijn dood in 37.

Caligula, zoon van Germanicus en Agrippina de Oudere, volgde hem op.

Tiberius werd hard bekritiseerd door historici uit de oudheid, zoals Tacitus en Suetonius, maar zijn persoonlijkheid is opnieuw beoordeeld door moderne historici, die hem erkennen als een bekwaam en verstandig politicus.

Lees ook: biografieen – William Godwin

Gezinsherkomst en jeugd (42-26 v.Chr.)

Tiberius werd op 16 november 42 v. Chr. in Rome geboren als zoon van zijn naamgenoot Tiberius Claudius Nero, die in hetzelfde jaar Caesar en praetor was, en Livia, die bijna dertig jaar jonger was dan haar echtgenoot. Zowel van vaders- als moederszijde behoorde hij tot de familie Claudia, een oude patriciërsfamilie die in de eerste jaren van de Republikeinse periode in Rome was neergestreken en die zich in de loop der eeuwen had onderscheiden door het behalen van talrijke onderscheidingen en hoge magistraties. Vanaf het begin was het volk van Claudia verdeeld in talrijke familietakken, waaronder de tak die de naam Nero droeg (wat in het Sabijns “sterk en dapper” betekent) en waartoe Tiberius behoorde. Hij kon er dus aanspraak op maken lid te zijn van een lijn waaruit personages van zeer hoge rang voortkwamen, zoals Appius Claudius Sabinus of Appius Claudius Cæcus, die behoorden tot de verdedigers van de opperheerschappij van de patriciërs tijdens het Ordenconflict.

Zijn vader was een van de sterkste aanhangers van Julius Caesar, en na diens dood koos hij de kant van Marcus Antonius, Caesars luitenant in Gallië en in de burgeroorlog, en kwam hij in conflict met Octavianus, Julius Caesars aangewezen erfgenaam. Na de vorming van het Tweede Triumviraat tussen Octavianus, Antonius en Lepidus, en na de proscripties, leiden onenigheden tussen de aanhangers van Octavianus en die van Marcus Antonius tot een openlijk conflict, waarbij de laatste nog gesteund wordt door de vader van Tiberius. Met de oorlog van Perugia, aangezwengeld door de consul Lucius Antonius en Fulvia, de vrouw van Marcus Antonius, sloot Tiberius” vader zich aan bij de aanhangers van Marcus Antonius, waardoor in vele delen van Italië onrust werd gesticht. Nadat Octavianus Fulvia bij Perugia had verslagen en zijn heerschappij over het Italiaanse schiereiland had hersteld, vluchtte Tiberius” vader met zijn vrouw en zoon. De familie zocht haar toevlucht in Napels en vervolgens in Sicilië, dat onder controle stond van Sextus Pompeius. Vandaar ging de familie naar Achaia waar de troepen van Marcus Antonius, die Italië had verlaten, waren verzameld.

De kleine Tiberius, gedwongen deel te nemen aan de tocht, beleeft een pijnlijke en bewogen jeugd tot het akkoord van Brindisi, dat een wankele vrede herstelt en de aanhangers van Marcus Antonius in staat stelt naar Rome terug te keren, waar zijn vader Tiberius Claudius Nero alle politieke actie schijnt te hebben gestaakt.

Verder meldt Suetonius dat de vrijgelaten astroloog Scribonius de jonge Tiberius een groot lot voorspelde en dat hij zou regeren, maar zonder de insignes van een koning.

In 39 v. Chr. besloot Octavianus te scheiden van zijn vrouw Scribonia, die hem een dochter, Julia, had geschonken, om te trouwen met de moeder van de jonge Tiberius, Livia, op wie hij werkelijk verliefd was. Het huwelijk is ook van politiek belang: Octavianus hoopt dichter bij het kamp van Marcus Antonius te komen, terwijl de vader van Tiberius, door zijn vrouw aan Octavianus te schenken, de rivaal Sextus Pompeius, die Scribonia”s oom is, op afstand wil houden. Het driemanschap vraagt toestemming aan het college van pontifices voor het huwelijk, aangezien Livia al een kind heeft en in verwachting is van een tweede. De priesters stonden het huwelijk toe, met als enige voorwaarde dat het vaderschap van het ongeboren kind zou worden bevestigd.

Op 17 januari 38 v. Chr. trouwde Octavianus met Livia, die na drie maanden beviel van een zoon die Nero Claudius Drusus werd genoemd. De kwestie van het vaderschap is in feite onzeker gebleven: sommigen beweren dat Drusus geboren is uit een overspelige relatie tussen Livia en Octavianus, terwijl anderen het feit hebben toegejuicht dat de baby in slechts negentig dagen werd verwekt, de tijd tussen huwelijk en geboorte. Dan wordt aangenomen dat het vaderschap van Drusus bij de vader van Tiberius ligt, daar Livia en Octavianus elkaar nog niet hadden ontmoet toen het kind werd verwekt.

Terwijl Drusus door zijn moeder in het huis van Octavianus werd opgevoed, bleef Tiberius bij zijn vader tot hij negen jaar oud was. In 33 v. Chr. stierf zijn vader en het was het jonge kind dat de lofrede (laudatio funebris) hield op de tribune van het Forum Romanum. Drusus zal het kind zijn dat door Livia wordt gekoesterd, terwijl Tiberius het zwarte schaap van zijn familie zal zijn, vanwege zijn sterke republikeinse waarden. Tiberius kwam met zijn moeder en broer in Octavianus” huis terecht, terwijl de spanningen tussen Octavianus en Marcus Antonius tot een nieuw conflict leidden dat in 31 v. Chr. eindigde met de beslissende zeeslag bij Actium. In 29 v. Chr., tijdens Octavianus” triomfceremonie voor de overwinning op Marcus Antonius en Cleopatra VII, gaat Tiberius voorop in de triomfwagen van de overwinnaar, op het linker binnenpaard, terwijl Marcus Claudius Marcellus, Octavianus” neef, het rechter buitenpaard berijdt, en dus op de ereplaats zit (Augustus, die reeds aan de opvolging dacht, bevoordeelde zijn neef Marcellus). Tiberius leidt de stedelijke spelen en neemt, aan het hoofd van het team van de “grootste kinderen”, deel aan de Ludus Troiae die in het circus worden gehouden.

Op vijftienjarige leeftijd trok hij de mannelijke toga aan en werd zo ingewijd in het burgerlijke leven: hij onderscheidde zich als verdediger en aanklager in talrijke processen en wijdde zich tegelijkertijd aan het aanleren van de militaire kunst, waarbij hij een bijzondere aanleg voor de rijkunst toonde. Hij bestudeerde met grote belangstelling Latijnse en Griekse retorica en rechten, en frequenteerde culturele kringen die met Augustus verbonden waren en waar zowel Grieks als Latijn werd gesproken. Hij ontmoette Maecenas, die kunstenaars als Horatius, Vergilius en Propertius financierde. Dezelfde passie bezielde hem om, in navolging van de Griekse dichter Euphorion van Chalcis, poëtische teksten te schrijven over mythologische onderwerpen, in een kronkelige en archaïsche stijl, met een groot gebruik van zeldzame en verouderde woorden.

Lees ook: geschiedenis – Spaans-Amerikaanse Oorlog

Militaire carrière (25-7 v.Chr.)

Tiberius dankte zijn politieke opkomst voor een groot deel aan zijn moeder Livia, de derde vrouw van Augustus, maar aan zijn kunde op het gebied van bevelvoering en strategie kan niet worden getwijfeld: hij bleef tijdens al zijn lange en veelvuldige veldtochten ongeslagen, zozeer zelfs dat hij in de loop der jaren een van de beste luitenants van zijn schoonvader werd.

Bij gebrek aan echte scholen om militaire ervaring op te doen, besloot Augustus in 25 v. Chr. de zestienjarige Tiberius en Marcellus als militaire tribunen naar Hispania te sturen. De twee jongemannen, die Augustus als mogelijke opvolgers beschouwde, namen deel aan de eerste fasen van de Cantabrische Oorlog, die het jaar daarvoor met Augustus was begonnen en in 19 v. Chr. onder generaal Marcus Vipsanius Agrippa eindigde.

Twee jaar later, in 23 v. Chr., werd Tiberius op achttien- of negentienjarige leeftijd benoemd tot quaestor van het annum, vijf jaar eerder dan de traditionele cursus honorum. Dit was een bijzonder delicate taak, aangezien hij verantwoordelijk was voor de tarwelevering aan de stad Rome, die toen meer dan een miljoen inwoners telde, van wie er tweehonderdduizend alleen konden overleven dankzij de gratis verstrekking van tarwe door de staat. De stad maakte een periode van hongersnood door als gevolg van een overstroming van de Tiber die veel oogsten op het platteland van Latium vernietigde en zelfs verhinderde dat schepen Rome met de nodige voorraden konden bereiken.

Tiberius trad de situatie krachtdadig tegemoet: hij kocht op eigen kosten het graan dat de speculanten in hun winkels hadden en deelde het gratis uit. Hij werd bejubeld als een weldoener van Rome. Vervolgens werd hij belast met het toezicht op de ergastulae, de ondergrondse plaatsen voor reizigers en mensen die hun toevlucht zochten tot de militaire dienst, die tevens dienst deden als kerkers voor slaven. Deze keer gaat het niet om een zeer prestigieuze taak, maar zij is even delicaat, omdat de eigenaars van deze plaatsen zich tegenover de hele bevolking onaangenaam hebben gemaakt, waardoor een gespannen situatie is ontstaan.

In de winter van 21-20 v. Chr. gaf Augustus de twintigjarige Tiberius opdracht een leger van legionairs, gerekruteerd uit Macedonië en Illyrië, aan te voeren en naar Armenië in het Oosten te trekken. Dit gebied was namelijk van vitaal belang voor het politieke evenwicht van het gehele oostelijke gebied, omdat het als een bufferstaat fungeerde tussen het Romeinse Rijk in het westen en het Parthische Rijk in het oosten, en beide wilden het tot een vazalstaat maken om de bescherming van de grenzen tegen hun respectieve vijanden te waarborgen. Na de nederlaag van Marcus Antonius en de ineenstorting van het systeem dat hij in het Oosten had opgelegd, kwam Armenië weer onder de invloed van de Parthen, die de troonsbestijging van Artaxias II begunstigden.

Augustus beval daarom Tiberius om Artaxias, wiens pro-Romeinse Armeniërs zijn afzetting eisten, te verdrijven en zijn jongere, pro-Romeinse broer Tigran op de troon te zetten. De Parthen, bang gemaakt door de opmars van de Romeinse legioenen, aanvaardden een compromis en een vredesakkoord werd ondertekend door Augustus die vanuit Samos in het Oosten aankwam. Zij gaven de insignes en gevangenen terug die zij in hun bezit hadden na de nederlaag van Crassus in de Slag bij Carrhes in 53 v. Chr. Evenzo was de toestand in Armenië vóór de komst van Tiberius en zijn leger opgelost door het vredesverdrag tussen Augustus en de Parthische heerser Phraates IV: de pro-Romeinse partij kon aldus de overhand krijgen en door Augustus gezonden agenten schakelden Artaxias uit. Bij zijn aankomst kan Tiberius niet anders dan Tigran kronen die de naam Tigran III aanneemt tijdens een vreedzame en plechtige ceremonie onder toezicht van de Romeinse legioenen.

Bij zijn terugkeer in Rome werd de jonge generaal gevierd met talrijke feesten en de bouw van monumenten ter ere van hem, terwijl Ovidius, Horatius en Propertius verzen schreven om de onderneming te vieren. De grootste verdienste van de overwinning gaat echter naar Augustus als opperbevelhebber van het leger: hij wordt voor de negende keer tot imperator uitgeroepen en kan de senaat meedelen dat Armenië een vazal wordt zonder de annexatie ervan te decreteren. Hij schrijft in zijn Res Gestæ Divi Augusti (zijn politiek testament):

“Hoewel ik van Groot-Armenië een provincie had kunnen maken, toen koning Artaxias eenmaal dood was, gaf ik er de voorkeur aan om, naar het voorbeeld van onze voorouders, dit koninkrijk toe te vertrouwen aan Tigran, zoon van koning Artavasde en kleinzoon van koning Tigran, via Tiberius die toen mijn schoonzoon was.”

– Augustus, Res Gestæ Divi Augusti, 27.

In 19 v. Chr. werd Tiberius bevorderd tot de rang van ex-prefect of ornamenta prætoria en kon daardoor zitting nemen in de senaat onder de ex-prefecten.

Hoewel Augustus na de veldtocht in het Oosten officieel aan de Senaat verklaarde dat hij van de expansiepolitiek afzag, omdat hij wist dat territoriale uitbreiding voor het Romeinse Rijk te ver zou gaan, besloot hij toch nieuwe veldtochten te voeren om de grenzen veilig te stellen. In 16 v. Chr. vergezelde Tiberius, die kort daarvoor tot praetor was benoemd, Augustus naar Gallië waar zij de volgende drie jaar, tot 13 v. Chr., doorbrachten om hem te helpen bij de organisatie en leiding van de Gallische provincies. De senatus Princeps werd ook door zijn schoonzoon vergezeld op de strafcampagne over de Rijn tegen de stammen van de Sicomeria en hun bondgenoten de Tencterae en Usipetes, die in de winter van 17-16 v. Chr. de nederlaag van de proconsul Marcus Lollius en de gedeeltelijke vernietiging van het Legio V Alaudæ en het verlies van zijn insignes tot gevolg had.

In 15 v. Chr. voerde Tiberius, samen met zijn broer Drusus, een veldtocht tegen de Retische bevolking, die verspreid was tussen Noricum en Gallië. Drusus had de Rhetiërs reeds uit de Italiaanse gebieden verdreven, maar Augustus besloot Tiberius te zenden om het probleem voor eens en voor altijd op te lossen. De twee mannen vielen op twee fronten aan door de vijand te omsingelen zonder hem te laten ontsnappen. Zij bedachten de “tangoperatie” die zij met de hulp van hun luitenanten uitvoerden: Tiberius trok vanuit Helvetia, terwijl zijn jongere broer vanuit Aquileia en Tridentum kwam, en doorkruiste het dal van de Adige en de Isarco (bij hun splitsing werd de Pons Drusi (“Drususbrug”) gebouwd in de buurt van het huidige Bolzano) om tenslotte de Inn op te gaan. Tiberius, oprukkend vanuit het westen, versloeg de Vendeeërs rond Bazel en het Bodenmeer. Het was hier dat de twee legers elkaar ontmoetten en zich voorbereidden om Beieren binnen te vallen. De gezamenlijke actie onder leiding van de twee broers stelde hen in staat op te rukken tot aan de bron van de Donau, waar zij de eindoverwinning behaalden op de Vendeeërs.

Deze successen stelden Augustus in staat de volkeren van de Alpenboog tot aan de Donau te onderwerpen, en leverden hem opnieuw lof op als imperator, terwijl Drusus, Augustus” favoriet, later voor deze en andere overwinningen een triomf ontving. Op de berg bij Monaco, dicht bij La Turbie, staat de trofee van Augustus ter herinnering aan de pacificatie van het ene uiteinde van de Alpen tot het andere en aan de namen van alle onderworpen stammen. Niettemin verbood de keizer, ondanks zijn verdiensten, de senatoren hem een erebijnaam te geven, hetgeen Tiberius opvatte als een daad van kwaadwilligheid en die zijn gevoel van onrechtvaardigheid verder aanwakkerde.

In 13 v. Chr. kreeg hij de reputatie een zeer goed veldheer te zijn en werd door Augustus naar Illyrië gezonden: de dappere Agrippa, die lange tijd tegen de opstandige bevolking van Pannonië had gestreden, stierf meteen na zijn terugkeer in Italië. Het nieuws van de dood van de generaal lokt een nieuwe golf van opstand uit onder de door Agrippa onderworpen bevolkingsgroepen, met name de Dalmatiërs en de Breuces. Augustus belastte zijn schoonzoon met de taak hen te pacificeren. Tiberius, die in 12 v. Chr. het bevel over het leger overnam, verpletterde de vijandelijke troepen met zijn strategie en sluwheid. Hij onderwierp Brescia met de hulp van de Scordiscische stam, die kort tevoren was onderworpen door de proconsul Marcus Vinicius. Hij beroofde zijn vijanden van hun wapens en verkocht de meeste jonge mannen als slaven na hen te hebben gedeporteerd. Hij behaalde een totale overwinning in minder dan vier jaar, met name met de hulp van grote generaals als Marcus Vinicius, gouverneur van Macedonië en Lucius Calpurnius Piso. Hij voerde een beleid van zeer harde repressie tegen de verslagenen. Tegelijkertijd zag de gouverneur van Galatië en Pamphylië, Lucius Calpurnius Piso, zich aan het oostelijke front genoodzaakt in Thracië in te grijpen omdat de bevolking, en met name de Besses, een bedreiging vormden voor de Thracische heerser, Rhemetalces I, een bondgenoot van Rome.

In 11 v. Chr. was Tiberius in het geweer gekomen tegen de Dalmatiërs, die opnieuw in opstand waren gekomen, en vrij spoedig tegen Pannonië, dat van zijn afwezigheid gebruik had gemaakt om opnieuw samen te spannen. De jonge generaal was dus zwaar verwikkeld in de gelijktijdige strijd tegen verschillende vijandelijke volkeren, en moest zich herhaaldelijk van het ene front naar het andere verplaatsen. In 10 v. Chr. drongen de Daciërs verder op dan de Donau en vielen de gebieden van Pannonië en Dalmatië binnen. De laatstgenoemden, geteisterd door de aan Rome onderworpen volkeren, kwamen opnieuw in opstand. Tiberius, die in het begin van het jaar met Augustus naar Gallië was gegaan, zag zich daarom genoodzaakt naar het Illyrische front terug te keren, om hen opnieuw te confronteren en te verslaan. Aan het eind van het jaar kon hij eindelijk naar Rome terugkeren met zijn broer Drusus en Augustus.

De lange veldtocht was ten einde, Dalmatië was nu definitief opgenomen in de Romeinse staat en onderging het proces van romanisering. Als keizerlijke provincie kwam het onder de directe controle van Augustus te staan: er werd permanent een leger gestationeerd dat klaar stond om eventuele aanvallen langs de grenzen af te slaan en nieuwe opstanden te onderdrukken.

Augustus vermeed aanvankelijk de salutatio imperatoria waarmee de legionairs Tiberius (door zijn troepen tot imperator benoemd) hadden toegejuicht officieel te maken en hij weigerde zijn schoonzoon te eren en de triomfceremonie toe te staan, tegen het advies van de Senaat in. Tiberius mocht de Via Sacra afleggen op een wagen versierd met de triomfinsigne en een uitzonderlijke ovatie vieren (Rome binnenkomen in een wagen, een eer die nog nooit iemand was verleend): dit was een nieuw gebruik dat, hoewel van minder belang dan de viering van de overwinning met een triomf, niettemin een grote eer was.

In 9 v. Chr. wijdde Tiberius zich geheel aan de reorganisatie van de nieuwe provincie Illyrië. Terwijl hij Rome, waar hij zijn zegevierende veldtocht had gevierd, verliet om zich naar de oostelijke grenzen te begeven, kreeg Tiberius bericht dat zijn broer Drusus, die aan de oever van de Elbe tegen de Germanen vocht, van zijn paard was gevallen en daarbij zijn dijbeen had gebroken. Het incident lijkt onbeduidend en wordt daarom over het hoofd gezien. De gezondheid van Drusus ging in september echter sterk achteruit en Tiberius vervoegde hem te Mogontiacum om hem te troosten, nadat hij in één dag meer dan tweehonderd mijl had gereisd.

Drusus, bij het horen van het nieuws van de aankomst van zijn broer, beveelt dat de legioenen hem waardig ontvangen, en hij sterft even later in zijn armen. Te voet leidt Tiberius de begrafenisstoet die het stoffelijk overschot van Drusus naar Rome terugbrengt. Bij aankomst in Rome sprak hij de laudatio funebris uit voor zijn dode broer op het Forum Romanum terwijl Augustus de zijne uitsprak in het Circus Flaminius; het lichaam van Drusus werd vervolgens gecremeerd op het Marsveld en bijgezet in het mausoleum van Augustus.

In de jaren 8-7 v. Chr. ging Tiberius opnieuw naar Germanië, door Augustus gezonden, om het door zijn broer Drusus begonnen werk voort te zetten, na diens voortijdige dood, en om de plaatselijke bevolking te bestrijden. Daarom stak hij de Rijn over, en de barbaarse stammen, met uitzondering van de Sicambres, deden uit angst vredesvoorstellen, die door de generaal ronduit werden geweigerd, want het was zinloos een vrede te sluiten zonder de adhesie van de gevaarlijke Sicambres; toen deze mannen stuurden, liet Tiberius ze afslachten of deporteren. Voor de in Germanië behaalde resultaten krijgen Tiberius en Augustus alsnog de acclamatie van imperator en wordt Tiberius in 7 v. Chr. tot consul benoemd. Zo kon hij de consolidatie van de Romeinse macht in de regio voltooien door de bouw van verschillende bouwwerken, waaronder de Romeinse kampen van Oberaden (de) en Haltern, waardoor de Romeinse invloed werd uitgebreid tot aan de rivier de Weser.

Lees ook: biografieen – Licinius

Verwijdering uit het politieke leven (6 BC – 4 AD)

Uit politieke familiebelangen werd Tiberius in 12 v. Chr. door Augustus onder druk gezet om te scheiden van zijn eerste vrouw, Vipsania Agrippina, dochter van Marcus Vipsanius Agrippa, met wie hij in 16 v. Chr. trouwde en van wie hij een zoon had, Julius Cæsar Drusus.

Het jaar daarop huwde hij Julia, de dochter van Augustus, en dus zijn halfzuster, weduwe van dezelfde Agrippa. Tiberius was oprecht verliefd op zijn eerste vrouw Vipsania en verliet haar slechts met grote spijt. De verbintenis met Julia was aanvankelijk liefdevol en harmonieus, maar verslechterde snel na de dood van hun zoon, die in Aquileia was geboren. Julia”s houding, omringd door vele minnaars, staat in contrast met Tiberius” bijzonder gereserveerde karakter.

In 6 v. Chr. besloot Augustus Tiberius voor vijf jaar de tribuniaanse macht toe te kennen: zijn persoon werd daardoor heilig en onschendbaar en dit gaf hem het recht van veto. Op deze manier lijkt Augustus zijn schoonzoon naar zich toe te willen halen, en kan hij bovendien een rem zetten op de uitbundigheid van zijn jonge kleinzoons, Caius en Lucius Caesar, de zonen van Agrippa, die hij heeft geadopteerd en die de favorieten voor de opvolging schijnen te zijn.

Ondanks deze eer besloot Tiberius zich uit het politieke leven terug te trekken en de stad Rome te verlaten om vrijwillig in ballingschap te gaan op het eiland Rhodos, dat hem had gefascineerd sedert hij er na zijn terugkeer uit Armenië had vertoefd. Sommigen zeggen, zoals Grant, dat hij verontwaardigd en ontsteld was over de situatie, anderen dat hij het gebrek aan consideratie van Augustus voor hem voelde omdat hij hem gebruikte als leermeester voor zijn twee kleinzonen, Caius en Lucius Caesar, de aangewezen erfgenamen, naast een groeiend onbehagen en afkeer van zijn nieuwe vrouw.

Dit plotselinge besluit lijkt vreemd, want het wordt genomen in een tijd waarin Tiberius veel successen boekt en waarin hij midden in zijn jeugd en in volle gezondheid verkeert. Augustus en Livia probeerden tevergeefs hem tegen te houden en de princeps stelde de zaak aan de orde in de Senaat.

Als antwoord besluit Tiberius te stoppen met eten en vier dagen te vasten, totdat hij de stad mag verlaten om te gaan en staan waar hij wil. Oude historici geven geen eenduidige interpretatie van deze merkwaardige houding. Suetonius somt alle redenen op die Tiberius ertoe brachten Rome te verlaten:

“Hij deed dit uit afkeer van zijn vrouw, die hij niet durfde te beschuldigen of te verwerpen, maar die hij niet langer kon verdragen, of om een vermoeiende aanwezigheid te vermijden, en niet alleen om zijn gezag door afwezigheid te versterken, maar zelfs om het te vergroten, voor het geval de republiek hem nodig zou hebben. Sommigen menen dat Tiberius, toen de kinderen van Augustus volwassen waren geworden, de tweede rang die hij lange tijd had bekleed, vrijwillig aan hen heeft afgestaan, naar het voorbeeld van Agrippa, die zich, toen Marcellus tot een openbaar ambt was geroepen, in Mytilene had teruggetrokken, opdat zijn aanwezigheid hem niet de schijn van een concurrent of censor zou geven. Tiberius zelf bekende, maar later, het laatste motief.”

– Suetonius, Leven van de Twaalf Caesars, Tiberius, 10 (trans. Désiré Nisard, 1855)

Dion Cassius voegt aan zijn stellingen, die hij ook opsomt, toe dat “Caius en Lucius zich veracht waanden; Tiberius vreesde hun toorn” of dat Augustus hem verbande wegens samenzwering tegen de jonge prinsen die zijn erfgenamen waren, of zelfs “dat Tiberius ongelukkig was niet tot Caesar te zijn benoemd”.

Gedurende zijn gehele verblijf op Rhodos (bijna acht jaar) hield Tiberius een sobere houding aan. Hij vermeed het middelpunt van de belangstelling en nam deel aan de politieke gebeurtenissen op het eiland, behalve in één geval. In feite gebruikte hij nooit zijn macht van de tribuniaanse macht waarmee hij was belegd. Toen hij er echter in 1 v. Chr. geen profijt meer van had, besloot hij toestemming te vragen om zijn ouders weer te zien: hij was van mening dat hij, zelfs als hij aan de politiek deelnam, op geen enkele wijze het primaatschap van Caius en Lucius Caesar in gevaar kon brengen. Hij kreeg een weigering en besloot een beroep te doen op zijn moeder, die niets anders kon verkrijgen dan dat Tiberius tot legaat van Augustus op Rhodos zou worden benoemd, en dat aldus zijn schande gedeeltelijk verborgen zou blijven. Hij legt zich er dus bij neer om verder te leven als een eenvoudige burger, bezorgd en wantrouwend, iedereen mijdend die hem op het eiland komt bezoeken.

In 2 v. Chr. werd zijn vrouw Julia veroordeeld tot ballingschap op het eiland Ventotene (het vroegere Pandataria), en zijn huwelijk met haar werd door Augustus nietig verklaard: Tiberius, blij met dit nieuws, trachtte grootmoedig te zijn jegens Julia, in een poging Augustus” achting te herwinnen.

In 1 v. Chr. besluit hij Caius Caesar te bezoeken, die juist in Samos is aangekomen, nadat Augustus hem het proconsulaire imperium heeft verleend en hem heeft belast met een missie naar het Oosten, waar Tigran III is gestorven. De Armeense kwestie werd heropend. Tiberius eerde hem door alle rivaliteiten opzij te zetten en zich te vernederen, maar Caius, gedrongen door zijn vriend Marcus Lollius, een vast tegenstander van Tiberius, behandelde hem met afstandelijkheid. Dat was pas in 1 na Christus, dat wil zeggen, zeven jaar na zijn vertrek, dat Tiberius op voorspraak van zijn moeder Livia naar Rome mocht terugkeren, waarmee een einde kwam aan wat een vrijwillige ballingschap was geweest: in feite stemde Caius Caesar, niet langer onder de duim van Lollius, die was beschuldigd van afpersing en verraad en die zelfmoord had gepleegd om zijn veroordeling te ontlopen, in met zijn terugkeer, en Augustus, die de zaak aan zijn kleinzoon had toevertrouwd, riep hem terug door hem te laten zweren dat hij op geen enkele wijze bij het bestuur van de staat zou zijn betrokken.

In Rome hebben de jonge edelen, die de twee Caesars steunen, intussen een sterke haat ontwikkeld jegens Tiberius, en zij blijven hem zien als een hinderpaal voor de opkomst van Caius Caesar. Dezelfde Marcus Lollius biedt, vóór de onenigheid met Caius Caesar, aan naar Rhodos te gaan om Tiberius te doden en vele anderen hebben hetzelfde plan. Bij zijn terugkeer naar Rome moest Tiberius dus zeer omzichtig te werk gaan, zonder ooit zijn voornemen op te geven om het prestige en de invloed terug te winnen die hij tijdens zijn ballingschap op Rhodos had verloren.

Juist toen hun populariteit haar hoogste peil bereikte, stierven Lucius en Caius Caesar respectievelijk in 2 en 4, niet zonder dat Livia verdacht werd: de eerste werd op mysterieuze wijze ziek, terwijl de laatste door verraad om het leven kwam in Armenië, terwijl hij met zijn vijanden onderhandelde over een vredesvoorstel.

Tiberius, die bij zijn terugkeer zijn vroegere woning verliet om zich in de tuinen van Maecenas te vestigen (thans bekend als het Auditorium Mecenate, wellicht versierd met tuinschilderijen van Tiberius) en zich vermeed aan het openbare leven deel te nemen, werd door Augustus, die geen andere erfgenamen had, geadopteerd. De princeps dwong hem echter op zijn beurt zijn neef Germanicus, zoon van zijn broer Drusus, te adopteren, hoewel Tiberius reeds een zoon had, verwekt bij zijn eerste vrouw, Vipsania, genaamd Julius Cæsar Drusus en slechts een jaar jonger. De adoptie van Tiberius, die de naam Tiberius Julius Cæsar aannam, werd op 26 juni 4 met een groot feest gevierd, en Augustus gaf opdracht om meer dan een miljoen sestertiën onder zijn troepen uit te delen. De terugkeer van Tiberius tot de opperheerschappij gaf niet alleen stabiliteit, continuïteit en interne harmonie aan het vorstendom, maar ook een nieuwe impuls aan Augustus” politiek van verovering en glorie buiten de keizerlijke grenzen.

Lees ook: geschiedenis – Derde Franse Republiek

Verdere militaire successen (4-11)

Onmiddellijk na zijn aanname werd Tiberius opnieuw met het proconsulaire imperium en de vijfjarige tribunitiaanse macht belegd en door Augustus naar Germanië gezonden, omdat de vorige generaals (Lucius Domitius Ahenobarbus, legaat van 3 tot 1 vC en Marcus Vinicius van 1 tot 3 nC) er niet in waren geslaagd het eerder door Drusus tussen 12 en 9 vC veroverde invloedsterrein uit te breiden. Tiberius wilde ook weer in de gunst komen bij de troepen na een afwezigheid van tien jaar.

Na een triomftocht, waarbij hij herhaaldelijk door de legioenen, waarover hij tevoren het bevel had gevoerd, werd bejubeld, kwam Tiberius in Germanië aan, waar hij, in twee veldtochten tussen 4 en 5, door nieuwe militaire acties alle gebieden van het noordelijke en centrale gebied tussen Rijn en Elbe blijvend bezette. In 4 onderwierp hij de Cananefaten, Chattuares en Bructeres, en bracht de Cherusken, die ontsnapt waren, onder Romeins gezag. Met de legaat Caius Sentius Saturninus besloot hij verder op te rukken in Germaans gebied en stak hij de Weser over, en in 5 organiseerde hij een grootscheepse operatie met inzet van landstrijdkrachten en de Noordzeevloot.

Bijgestaan door de Cimbres, Chauques en Senons, die gedwongen waren hun wapens neer te leggen en zich over te geven aan de macht van Rome, kon Tiberius de gevreesde Longobarden in een moorddadige ondeugd omarmen.

De laatste daad die nodig was, was de bezetting van het zuidelijke deel van Germanië en Bohemen van de Marcomannen van Marobod, om het annexatieproject te voltooien en van de Rijn tot de Elbe de nieuwe grens te maken. Toen in Dalmatië en Pannonië een opstand uitbrak die de opmars van Tiberius en zijn legaat Caius Sentius Saturninus naar Moravië tot staan bracht, beraamde Tiberius een aanvalsplan waarbij hij verschillende legioenen inzette. De veldtocht, opgevat als een “tangmanoeuvre”, was een grote strategische operatie waarbij de legers van Germanië (2-3 legioenen), Retië (2 legioenen) en Illyrië (4-5 legioenen) elkaar op een afgesproken punt zouden ontmoeten en de gezamenlijke aanval zouden inzetten. Het uitbreken van de opstand in Pannonië en Dalmatië verhinderde dat de Illyrische legioenen zich bij die van Germanië konden voegen, en het gevaar bestond dat Marobod zich bij de opstandelingen zou aansluiten om naar Rome op te rukken: Tiberius, die zich op enkele dagen afstand van de vijand bevond, sloot haastig een vredesverdrag met de leider van de Marciërs en trok zo snel mogelijk naar Illyrië.

Na vijftien jaar van betrekkelijke vrede, in het jaar 6, nam de gehele Dalmatische en Pannonische sector de wapens op tegen de macht van Rome: de reden was de onbekwaamheid van de door Rome gezonden magistraten om de provincie te besturen, die zware belastingen hadden ingevoerd. De opstand begon in de zuidoostelijke streek van Illyrië met de Dæsitiates onder bevel van een zekere Baton, bekend als “Dalmatiër”, die gezelschap kreeg van de Pannonische stam van de Breuces onder bevel van een zekere Pinnes en een tweede Baton, bekend als “Pannonisch”.

Door de vrees voor nieuwe opstanden in het hele rijk werd de aanwerving van soldaten problematisch, en om de nood te lenigen werden nieuwe belastingen ingevoerd. De door de Romeinen ingezette strijdkrachten waren even groot als in de Tweede Punische Oorlog: tien legioenen en meer dan tachtig hulpeenheden, wat neerkomt op ongeveer honderd- tot honderdtwintigduizend man.

Tiberius zond zijn luitenants als voorhoede om de weg vrij te maken van de vijanden voor het geval deze zouden besluiten op te rukken naar Italië: Marcus Valerius Messalla Messallinus slaagde erin een leger van 20.000 man te verslaan en barricadeerde zich in Sisak, terwijl Aulus Cæcina Severus de stad Sirmium verdedigde om de inname ervan te voorkomen, en hij sloeg Baton van Pannonië aan de Drava af. Tiberius kwam aan het eind van het jaar op het strijdtoneel aan, toen een groot deel van het grondgebied, met uitzondering van de bolwerken, in handen van de opstandelingen was, en ook Thracië zich aan de zijde van de Romeinen in de oorlog mengde.

Omdat men in Rome bezorgd was dat Tiberius de regeling van het conflict vertraagde, zond Augustus in 7 Germanicus naar hem toe als quaestor; de generaal dacht er intussen aan de Romeinse legers die in het gebied langs de rivier Sava actief waren, te verenigen, om zo over meer dan tien legioenen te beschikken. Vanuit Sirmium leidden Aulus Cæcina Severus en Marcus Plautius Silvanus het leger naar Sisak, waar zij de gecombineerde strijdkrachten van de opstandelingen uitschakelden in een veldslag bij de vulkaanmoerassen. Nadat hij zich bij het leger had gevoegd, bracht Tiberius zijn vijanden opeenvolgende nederlagen toe, herstelde de Romeinse hegemonie over de Savavallei en consolideerde de veroveringen die door de bouw van verscheidene forten waren bereikt. Met het oog op de winter scheidde hij de legioenen, hield er vijf bij zich in Sisak en zond de anderen om de grenzen te beschermen.

In 8 hervatte Tiberius zijn militaire manoeuvres en versloeg in augustus een nieuw Pannonisch leger. Na de nederlaag verraadde Baton van Pannonië Pinnes door hem aan de Romeinen uit te leveren, maar hij werd later gevangen genomen en terechtgesteld op bevel van Baton van Dalmatië, die ook het bevel over de Pannonische troepen op zich nam. Even later slaagde Marcus Plautius Silvanus erin de Breuces van Pannonia te verslaan, die tot de eersten behoorden die in opstand kwamen. De Romeinse invasie van Dalmatië begon toen, waarbij Tiberius zijn troepen in gereedheid bracht voor de definitieve aanval in het volgende jaar.

In 9 hervatte Tiberius de vijandelijkheden, verdeelde het leger in drie kolommen en plaatste Germanicus aan het hoofd van één van hen. Terwijl zijn luitenants de laatste opstanden neersloegen, ging hij naar Dalmatië op zoek naar de leider van de opstand, Baton de Dalmatiër, en sloot zich aan bij de colonne van de nieuwe legaat Marcus Æmilius Lepidus. Hij voegde zich bij hem in de stad Andretium waar de rebellen zich overgaven, waarmee na vier jaar een einde kwam aan het conflict.

Met deze overwinning werd Tiberius opnieuw tot imperator uitgeroepen en verkreeg hij de triomf die hij even later vierde, terwijl Germanicus de onderscheidingen van de triomf (ornamenta triumphalia) kreeg.

In 9, nadat Tiberius de Dalmatische opstandelingen met succes had verslagen, werd het in Germanië gelegerde Romeinse leger onder leiding van Varus bij het oversteken van het Teutoburgerwoud door een leger onder leiding van de Duitser Arminius aangevallen en in een hinderlaag verslagen.

Drie legioenen, bestaande uit de meest ervaren mannen, werden volledig weggevaagd, en de Romeinse veroveringen voorbij de Rijn gingen verloren omdat ze zonder garnizoensleger bleven om ze te bewaken. Augustus vreesde ook dat na zo”n nederlaag de Galliërs en de Germanen zich zouden verenigen en tegen Italië zouden oprukken. De beslissing van de Marcomaanse heerser Marobod is belangrijk, en hij blijft trouw aan de pacten die in 6 met Tiberius zijn gesloten en weigert het bondgenootschap met Arminius.

Tiberius keerde, na Illyrië gepacificeerd te hebben, naar Rome terug, waar hij besloot de viering van de triomf uit te stellen, om de rouw te eerbiedigen, die door de nederlaag van Varus was opgelegd. Het volk had graag gezien dat hij een bijnaam had aangenomen, zoals Pannonicus, Invictus of Pius, die het mogelijk zou maken zijn grote ondernemingen te herinneren. Augustus van zijn kant wees het verzoek af, antwoordde dat ook hij eens de titel van Augustus zou aannemen, en stuurde hem vervolgens naar de Rijn om te voorkomen dat de Germaanse vijand het Romeinse Gallië zou aanvallen en de provincies, nauwelijks gepacificeerd, weer in opstand zouden komen op zoek naar hun onafhankelijkheid.

Toen hij in Germanië aankwam, kon Tiberius de ernst van de nederlaag van Varus en de gevolgen daarvan vaststellen, die hem ervan weerhielden een nieuwe herovering van de gebieden tot aan de Elbe voor ogen te hebben. Hij nam dus een bijzonder voorzichtige houding aan, nam alle beslissingen in de krijgsraad en vermeed om voor het overbrengen van de berichten een beroep te doen op plaatselijke mannen als tolken. Evenzo koos hij zorgvuldig de plaatsen waar hij de kampen zou opzetten, om elk risico te vermijden dat hij het slachtoffer zou worden van een nieuwe hinderlaag. Hij stelde een ijzeren discipline in voor de legionairs en bestrafte allen die de bevelen overtraden op een zeer strenge manier. Met deze strategie behaalde hij een groot aantal overwinningen en behield hij de grens langs de Rijn door zich te verzekeren van de loyaliteit aan Rome van de Germaanse volkeren, waaronder de Bataven, Friezen en Chauques die deze gebieden bewoonden.

Lees ook: biografieen – Mary van Teck

Opvolging (12-14)

Opvolging was een van de grootste zorgen in het leven van Augustus. Hij werd dikwijls door ziekten getroffen, waardoor hij dikwijls een vroege dood vreesde. In 42 v. Chr. trouwde de prins met Clodia Pulchra, de schoondochter van Marcus Antonius, die hij het jaar daarop verstootte om te trouwen met Scribonia en kort daarna met Livia.

Augustus hoopte enkele jaren lang als erfgenaam zijn schoonzoon Marcus Claudius Marcellus te hebben, de zoon van zijn zuster Octavia, die in 25 v. Chr. met zijn dochter Julia was getrouwd. Marcellus werd geadopteerd maar stierf jong, twee jaar later. Augustus dwong Agrippa dan om met de jonge Julia te trouwen en koos als opvolger zijn vertrouwde vriend aan wie hij het proconsulaire imperium en de tribunitiaanse macht toekende. Agrippa stierf vóór Augustus in 12 VC, terwijl de broers Drusus, een favoriet van Augustus, en Tiberius bekendheid kregen door hun ondernemingen. Na Drusus” vroegtijdige dood gaf de princeps zijn dochter Julia ten huwelijk aan Tiberius, maar adopteerde Agrippa”s kinderen, Caius en Lucius Caesar: zij stierven jong, maar niet zonder Livia”s betrokkenheid te vermoeden. Augustus kan dus alleen Tiberius adopteren, want de enige andere nog levende directe mannelijke afstammeling, Agrippa”s zoon, Agrippa Postumus, lijkt brutaal en gespeend van enige kwaliteiten, en hij wordt daarom naar het eiland Pianosa gestuurd.

Volgens Suetonius heeft Augustus, hoewel vol genegenheid voor zijn schoonzoon, vaak kritiek op bepaalde aspecten, maar hij kiest ervoor hem te adopteren om verschillende redenen:

“dat Livy”s aansporingen hem ertoe brachten Tiberius aan te nemen, of dat zijn ambitie hem daartoe aanzette, zodat hij op een dag zo”n opvolger des te meer zou betreuren. Als hij de ondeugden en kwaliteiten van Tiberius tegen elkaar afweegt, vindt hij dat de laatste de overhand heeft. een zeer vaardig generaal, en als enige steun van het Romeinse volk. de meest dappere en roemruchte generaal.”

– Suetonius, Leven van de Twaalf Caesars, Tiberius, 21 (Vertaald door Désiré Nisard – 1855)

Tiberius, na de operaties in Germanië te hebben geleid, viert in Rome de triomf, voor de veldtocht in Dalmatië en Pannonië van 12 oktober. Tijdens deze plechtigheid knielde hij in het openbaar voor Augustus, en in 13 verkreeg hij de vernieuwing van de tribunitiaanse macht en het imperium proconsulare maius, titels die hem als opvolger aanwezen. Hij werd samen met Augustus verheven tot de effectieve rang van coregent; hij kon de provincies besturen, de legers aanvoeren en de uitvoerende macht volledig uitoefenen, hoewel Tiberius vanaf het moment van zijn adoptie een actieve rol was gaan spelen in het bestuur van de staat, door zijn schoonvader bij te staan bij het uitvaardigen van wetten en bij het bestuur.

In 14 riep Augustus, nu de dood nabij, Tiberius bij zich op het eiland Capri: de erfgenaam, die daar nooit geweest was, bleef diep gefascineerd. Daar wordt besloten dat Tiberius naar Illyrië zal terugkeren om zich te wijden aan de bestuurlijke reorganisatie van de provincie. De mannen keerden gezamenlijk naar Rome terug, maar Augustus, door een plotselinge ziekte bevangen, werd gedwongen in zijn villa in Nola, het Octavianum, te blijven, terwijl Tiberius naar Rome doorreed en, zoals afgesproken, naar Illyrië vertrok.

Als hij de provincie nadert, wordt Tiberius dringend teruggeroepen, omdat zijn schoonvader, die niet uit Nola is verhuisd, nu op sterven ligt. Volgens Suetonius voegt de erfgenaam zich bij Augustus en hebben de twee een laatste ontmoeting voor de dood van de prins. Volgens andere versies daarentegen komt Tiberius in Nola aan als Augustus reeds dood is. Dion Cassius voegt daaraan toe dat Livia de dood van haar man veroorzaakt door vergiftiging, zodat Tiberius in Nola aankomt als Augustus al dood is. Tacitus vermeldt een gerucht dat het Livia was die Augustus doodde omdat deze onlangs bevriend was geraakt met zijn neef Agrippa Postumus, uit vrees dat de opvolging van Tiberius in het geding zou zijn. Deze feiten worden niet bevestigd door andere historici en Augustus schijnt een natuurlijke dood gestorven te zijn.

Tiberius kondigt de dood van Augustus aan, terwijl het nieuws binnenkomt van de mysterieuze moord op Agrippa Postumus door de centurion die de leiding had over zijn wacht. Tacitus meldt dat de moord werd bevolen door Tiberius of Livia; Suetonius vertelt dat het niet bekend is of de opdracht door Augustus op zijn sterfbed werd gegeven, of door anderen, en dat Tiberius volhoudt dat hij een vreemde was bij de misdaad.

Uit vrees voor mogelijke aanslagen op zijn persoon liet Tiberius zich door soldaten begeleiden en riep hij op 17 september de Senaat bijeen om de begrafenis van Augustus en de voorlezing van diens testament te bespreken. Augustus liet Tiberius en Livia (die de naam Augusta aannam) als erfgenamen van zijn nalatenschap na, maar hij deed ook talrijke schenkingen aan het volk van Rome en aan de legionairs in de legers. De senatoren besloten een plechtige begrafenis te houden voor de overleden princeps, het lichaam werd gecremeerd op het Marsveld, en zij begonnen Tiberius te smeken de rol en de titel van zijn vader over te nemen, en aldus het Romeinse Rijk te besturen. Tiberius weigert aanvankelijk, volgens Tacitus, omdat hij door de senatoren gesmeekt wil worden, opdat de staatsregering geen autocratische vorm zou aannemen, maar het republikeinse stelsel, althans formeel, intact zou blijven. Uiteindelijk aanvaardt Tiberius het aanbod van de Senaat, alleen om dezelfde geesten te irriteren, waarschijnlijk omdat hij zich gerealiseerd heeft dat er een absolute behoefte is aan een centraal gezag: het lichaam (het Keizerrijk) heeft een hoofd nodig (Tiberius), volgens de woorden van Gaius Asinius Gallus in de woorden van Tacitus: “de Republiek, die één enkel lichaam vormde, moest door één enkele ziel geregeerd worden. Het argument van de pro-Tiberius auteurs is waarschijnlijker: zij wijzen erop dat de aarzeling van Tiberius om de leiding van de staat over te nemen ingegeven is door oprechte bescheidenheid, en niet door een strategie met voorbedachten rade, misschien voorgesteld door keizer Augustus.

Lees ook: geschiedenis – Gestapo

Geschiedenis van zijn vorstendom (14-37)

Na de senaatszitting van 17 september 14 werd Tiberius Augustus” opvolger als hoofd van de Romeinse staat. Hij verenigde de tribunitische macht, het imperium proconsulare maius en andere bevoegdheden die Augustus had, en nam de titel van princeps aan. Tiberius bleef keizer gedurende meer dan twintig jaar, tot zijn dood in 37. Zijn eerste daad was de bekrachtiging van de goddelijke verheffing van zijn adoptievader, Augustus (Divus Augustus), zoals eerder voor Julius Caesar was gedaan, en tevens de bevestiging van de erfenis aan de soldaten.

Vanaf het begin van zijn koningschap moest Tiberius leven met het grote prestige dat Germanicus, de zoon van zijn broer Drusus die hij op bevel van Augustus had geadopteerd, bij het gehele volk van Rome verwierf. Dit prestige vloeide voort uit de veldtochten die Germanicus aan het noordelijk front tot het einde toe voerde en die hem de achting van zijn medewerkers en van de legionairs opleverden, doordat hij erin slaagde twee van de drie “legionairsarena”s” die in de slag bij Teutoburg verloren waren gegaan, terug te winnen. Zijn populariteit was zo groot dat hij de macht had kunnen grijpen door zijn adoptievader af te zetten, wiens toetreding tot het vorstendom gepaard ging met de dood van alle andere familieleden die Augustus als erfgenamen had aangewezen, zodat Tiberius zijn adoptiefzoon een speciale zending in het Oosten gaf om hem uit de buurt van Rome te houden. De senaat besloot de jongeman het imperium proconsulare maius over alle oostelijke provincies te geven. Tiberius had echter geen vertrouwen in Germanicus, die zich in het Oosten zonder enige controle zou hebben bevonden en blootgesteld aan de invloed van zijn ondernemende vrouw Agrippina de Oudere. Daarom besloot hij een vertrouwensman aan zijn zijde te stellen: Tiberius koos Gnæus Calpurnius Piso, die een hard en onbuigzaam man was en die met Tiberius in 7 v. Chr. consul was geweest. Germanicus vertrok in 18 naar het Oosten met Piso, die tot gouverneur van de provincie Syrië werd benoemd. De opvolging werd dus niet geregeld, de rivaliteit tussen zijn jongere zoon Julius Cæsar Drusus en de oudste zoon – wettelijk de erfgenaam – geadopteerde Germanicus bleef latent.

Germanicus, keert in 19 naar Syrië terug, na de winter in Egypte te hebben doorgebracht. Hij kwam in openlijk conflict met Piso, die alle maatregelen van Germanicus ongedaan had gemaakt; als reactie daarop besloot Piso de provincie te verlaten en naar Rome terug te keren. Kort na Piso”s vertrek werd Germanicus ziek en stierf na veel lijden in Antiochië op 10 oktober. Germanicus geloofde voor zijn dood, dat hij door Piso vergiftigd was en richtte een laatste gebed tot Agrippina om zijn dood te wreken. Na de begrafenis keert Agrippina met de as van haar man terug naar Rome, waar het verdriet van het hele volk groot is. Om zijn gevoelens niet openlijk te uiten, woont Tiberius zelfs de plechtigheid niet bij, waarbij de as van Germanicus in het mausoleum van Augustus wordt bijgezet. In feite is Germanicus misschien een natuurlijke dood gestorven, maar zijn groeiende populariteit accentueert de gebeurtenis, die ook door de historicus Tacitus wordt versterkt.

Van meet af aan wordt de verdenking gewekt door de woorden van de stervende Germanicus, die Piso ervan beschuldigt zijn dood te hebben veroorzaakt door hem te vergiftigen. Zo verspreidden zich geruchten over de betrokkenheid van Tiberius, bijna als aanstichter van de moord op Germanicus, die er persoonlijk voor had gekozen Piso naar Syrië te sturen. Toen Piso terecht stond en ook beschuldigd werd van talrijke overtredingen, hield de keizer een zeer gematigde redevoering, waarin hij geen standpunt vóór of tegen de veroordeling van de gouverneur innam. Piso kon niet vervolgd worden voor een vergiftiging die zelfs voor de aanklagers onmogelijk te bewijzen leek, en de gouverneur, die er zeker van was voor andere misdaden die hij had begaan te worden veroordeeld, besloot zelfmoord te plegen voordat er een vonnis zou worden geveld.

Tiberius” populariteit verminderde door deze episode omdat Germanicus zeer geliefd was. Tacitus schrijft over hem, honderd jaar na zijn dood:

“De populaire geest en vriendelijke manieren van de jonge Caesar stonden in prachtig contrast met de lucht en taal van Tiberius, zo hooghartig en mysterieus.

– Tacitus, Annalen, I, 33 (trans. Jean-Louis Burnouf, 1859)

De twee personages hebben heel verschillende manieren om dingen te doen: Tiberius onderscheidt zich door zijn kilheid, gereserveerdheid en pragmatisme, terwijl Germanicus bekend staat om zijn populariteit, eenvoud en fascinatie. Ronald Syme betoogt dat het waarschijnlijk is dat Tiberius Piso als zijn vertrouweling koos en hem een secreta mandata (”vertrouwelijke bevelen”) gaf om te voorkomen dat de jonge leeftijd van de troonopvolger Germanicus tot een onnodige en kostbare oorlog met de Parthen zou leiden. De situatie liep voor Piso echter uit de hand, waarschijnlijk door wrijvingen tussen de echtgenotes van de keizerlijk legaat en de houder van het proconsulaire imperium, zodat de vijandschap tussen beiden escaleerde in een openlijk conflict. De dood van Germanicus geeft alleen maar een negatief aspect aan het karakter van de princeps in de geschiedschrijving.

Hoewel het onwaarschijnlijk is dat Tiberius Germanicus” dood heeft bevolen, accentueert deze tragische gebeurtenis zeker het klimaat van wantrouwen dat heerst tussen de keizer en degenen die dicht bij Agrippina de Oudere staan. Deze laatste heeft de vrienden van Germanicus, machtige aristocraten, rond zich verzameld. Zij zal alles doen om haar oudste zonen voor te bereiden om Tiberius op te volgen.

De dood van Germanicus maakt de weg vrij voor de opvolging van Tiberius” enige natuurlijke zoon, Julius Cæsar Drusus, die tot dan toe een ondergeschikte rol had aanvaard ten opzichte van zijn neef Germanicus. Hij was slechts een jaar jonger dan de overledene en even intelligent, zoals blijkt uit de manier waarop hij de opstand in Pannonië aanpakte.

Intussen won Sejan, die in 16 naast zijn vader tot prefect van het praetorium was benoemd, snel het vertrouwen van Tiberius. Aan Drusus, de favoriet voor de opvolging, werd de figuur van Sejanus toegevoegd, die grote invloed kreeg op het werk van Tiberius: de prefect van het praetorium, die in alle opzichten een terughoudendheid aan de dag legde die vergelijkbaar was met die van de keizer, werd in feite gedreven door een sterk verlangen naar macht, en hij streefde ernaar Tiberius” opvolger te worden. De macht van Sejan nam ook enorm toe toen de negen praetoriaanse cohorten werden gehergroepeerd in de stad Rome, bij de Viminale poort.

Er ontstaat een situatie van rivaliteit tussen Sejanus en Drusus, en de prefect begint na te denken over de mogelijkheid om Drusus en de andere mogelijke opvolgers van Tiberius te vermoorden. Hij verleidde de vrouw van Drusus, Livilla, en had een verhouding met haar. Kort daarna, in 23, sterft Drusus door vergiftiging, en het publiek vermoedt, zonder enige grond, dat Tiberius misschien opdracht heeft gegeven tot de moord op Drusus, maar het lijkt waarschijnlijker dat Livilla er alleen bij betrokken was.

Acht jaar later verneemt Tiberius dat zijn zoon is vermoord door zijn schoondochter Livilla en zijn vertrouwde adviseur Sejan.

Tiberius bevond zich op 64-jarige leeftijd opnieuw zonder erfgenaam, want de tweeling van Drusus, geboren in 19, was te jong, en een van hen stierf kort na zijn vader. Als opvolger koos hij de jonge zonen van Germanicus, die door Drusus waren geadopteerd en die hij onder de bescherming van de senatoren plaatste. Sejan kreeg toen steeds meer macht, zodat hij na de dood van Tiberius keizer hoopte te worden. Hij begon een reeks vervolgingen tegen de kinderen en de vrouw van Germanicus, Agrippina, en vervolgens tegen de vrienden van Germanicus, van wie velen in ballingschap moesten gaan of zelfmoord pleegden om niet veroordeeld te worden.

Tiberius, bedroefd door de dood van zijn zoon en geërgerd door de vijandigheid van de bevolking van Rome, besloot zich eerst in 26 naar Campanië en het jaar daarop naar Capri terug te trekken, op advies van Sejanus, om nooit meer naar Rome terug te keren. Hij was reeds zevenenzestig jaar oud en het is waarschijnlijk dat hij reeds enige tijd in de verleiding was om Rome te verlaten.

Het lijkt erop dat na het zien van zijn zoon”s dood, hij heeft gesproken over zijn ontslag. Hij kan het niet langer verdragen mensen om zich heen te zien die hem aan Drusus doen denken, om nog maar te zwijgen van de nabijheid van Livia, die voor hem ondraaglijk is geworden. Een misvormende ziekte verhoogt zijn vatbaarheid, maar zijn terugtrekking is een zeer ernstige vergissing, hoewel hij de problemen van het Rijk blijft beheren vanuit Capri.

De prefect van het praetorium, die profiteerde van het volle vertrouwen van de keizer, nam ondertussen de controle over alle politieke activiteiten over en werd de onbetwiste vertegenwoordiger van de keizerlijke macht. Hij slaagde er ook in de princeps ervan te overtuigen alle negen praetoriaanse cohorten, die voordien verdeeld waren over Rome en de andere Italiaanse steden, in Rome (in de kazernes van de Praetoriaanse Garde) tot zijn beschikking te concentreren, terwijl Tiberius Rome had verlaten.

Tiberius hield zich echter op de hoogte van het politieke leven in Rome, en hij ontving regelmatig aantekeningen die hem op de hoogte hielden van de besprekingen in de Senaat. Dankzij de oprichting van een echte postdienst kon hij zijn mening kenbaar maken en kon hij ook bevelen geven aan zijn afgezanten in Rome. Tiberius” afstand van Rome leidde tot een geleidelijke vermindering van de rol van de Senaat ten gunste van de keizer en Sejanus.

De prefect van het praetorium begon zijn tegenstanders te vervolgen en beschuldigde hen van lèse-majesté om hen van het politieke toneel te doen verdwijnen. Dit leidde tot het ontstaan van een klimaat van wijdverbreide achterdocht, dat op zijn beurt nieuwe geruchten opwekte over de deelname van de keizer aan de vele politieke processen die door Sejan en zijn medewerkers waren aangespannen. Toen Livia, die met haar autoritaire karakter altijd de regering had beïnvloed, in 29 op 86-jarige leeftijd overleed, weigerde haar zoon naar Rome terug te keren voor de begrafenis en verbood haar vergoddelijking. Sejan kon ongestoord doorgaan met een reeks processen tegen Agrippina en haar oudste zoon Nero Iulius Cæsar, die onder meer werd beschuldigd van pogingen tot ondermijning, waarvoor hij werd veroordeeld tot opsluiting op het eiland Ponza, waar hij in 30 de hongerdood stierf. Agrippina, beschuldigd van overspel, werd gedeporteerd naar het eiland Pandataria waar zij in 33 stierf.

Sejan”s plan was juist om de opvolging van de keizer veilig te stellen. Nu de directe afstammelingen van Tiberius waren geëlimineerd, was de prefect de enige kandidaat voor de opvolging, en hij probeerde tevergeefs verwant te worden met de keizer door zijn huwelijk met de weduwe van Drusus, Livilla. Hij begon te streven naar de toekenning van de tribunische macht, waardoor hij later officieel tot keizer kon worden benoemd, waardoor hij heilig en onaantastbaar werd, en in 31 verkreeg hij samen met Tiberius het consulaat. Tegelijkertijd werd de weduwe van Nero Claudius Drusus, Antonia Minor, woordvoerster van de gevoelens van een groot deel van de senatoriale klasse en stelde zij in een brief aan Tiberius alle intriges en bloedvergieten aan de kaak waarvoor Sejanus, die bezig was een samenzwering tegen de keizer te organiseren, verantwoordelijk was.

Tiberius, gealarmeerd, besluit de machtige prefect af te zetten en organiseert een slimme manoeuvre met de hulp van de prefect van Rome Macron.

Om geen argwaan te wekken benoemde de keizer Sejan tot pontificaal, met de belofte hem zo spoedig mogelijk de macht van tribunaal te geven. Tezelfdertijd verliet Tiberius het ambt van consul, waardoor Sejanus genoodzaakt was dit eveneens op te geven. Op 17 oktober 31 tenslotte benoemde Tiberius in het geheim Macron, prefect van het praetorium en hoofd van de stedelijke cohorten. Hij zond hem naar Rome met de opdracht tot een vergelijk te komen met Lacon, prefect van de nachtwaken, en met de nieuw benoemde consul Publius Memmius Regulus, om de volgende dag de senaat bijeen te roepen in de tempel van Apollo, op de Palatijnberg. Op deze wijze verkreeg Tiberius de steun van de stedelijke cohorten en de burgerwachten tegen een mogelijke reactie van de Praetorianen ten gunste van Sejan.

Wanneer Séjan in de Senaat aankomt, wordt hij door Macron op de hoogte gebracht van de komst van een brief van Tiberius waarin de toekenning van de tribunitiaanse macht wordt aangekondigd. Terwijl Séjan jubelend plaats neemt tussen de senatoren, verwijdert Macron, die buiten de tempel is gebleven, de wachtdoende praetorianen en vervangt hen door de wachters van Lacon. Daarna vertrouwt hij de brief van Tiberius aan de consul toe, opdat deze hem voorleest aan de senaat, en gaat naar de kazerne van de Praetoriaanse Garde om zijn benoeming tot prefect van het Praetorium aan te kondigen.

In deze opzettelijk zeer lange en vage brief roept Tiberius verschillende onderwerpen aan, nu eens vol lof over Sejan, dan weer vol kritiek, en pas aan het eind beschuldigt de keizer de prefect van verraad en beveelt hij hem te ontslaan en te arresteren. Sejan, ontzet door de onverwachte wending van de gebeurtenissen, wordt onmiddellijk weggevoerd, geketend door de bewakers en kort daarop summier veroordeeld door de senaat die in de tempel van Concord bijeen is gekomen: hij wordt ter dood veroordeeld en damnatio memoriæ.

Het vonnis werd nog dezelfde nacht in de gevangenis van Tullianum voltrokken door wurging, en het lichaam van de prefect werd achtergelaten bij de mensen die het door de straten van de stad sleepten. Als gevolg van Sejan”s acties tegen Agrippina en de familie van Germanicus, ontwikkelde het volk een sterke afkeer van de prefect. De Senaat riep 18 oktober uit tot nationale feestdag en liet een vrijheidsbeeld oprichten.

Een paar dagen later worden de drie jonge zonen van de prefect op brute wijze gewurgd in de gevangenis van Tullianum. Zijn ex-vrouw, Apicata, pleegt zelfmoord nadat zij Tiberius een brief heeft gestuurd waarin zij de fouten van Sejan en Livilla ter gelegenheid van de dood van Drusus onthult. Livilla wordt berecht, en om een zekere veroordeling te vermijden, laat ze zichzelf verhongeren. Na de dood van Sejan en zijn familie leidt een reeks processen tegen de vrienden en medewerkers van de overleden prefect ertoe dat zij ter dood worden veroordeeld of gedwongen worden zelfmoord te plegen.

Tiberius bracht het laatste deel van zijn bewind door op het eiland Capri, omringd door geleerden, juristen, schrijvers en zelfs astrologen. Hij liet twaalf huizen bouwen en woonde daarna in zijn lievelingshuis, de Villa Jovis. Tacitus en Suetonius vertellen ons dat Tiberius op Capri zijn ondeugden de vrije loop liet en zijn ongebreidelde verlangens uitte, maar het lijkt waarschijnlijker dat Tiberius zijn gebruikelijke terughoudendheid handhaafde, excessen vermeed zoals hij altijd deed, zonder zijn plichten tegenover de staat te verwaarlozen en te blijven werken in het belang van de staat.

Na de val van Sejan kwam de kwestie van de opvolging weer aan de orde en in 33 stierf Drusus Iulius Cæsar, het oudste overlevende kind van Germanicus, van de honger nadat hij in 30 tot opsluiting was veroordeeld op beschuldiging van samenzwering tegen Tiberius.

Toen Tiberius in 35 zijn testament indiende, kon hij slechts kiezen uit drie mogelijke opvolgers, en daarin werden alleen zijn kleinzoon Tiberius Gemellus, zoon van Julius Caesar Drusus, en zijn achterneef Caligula, zoon van Germanicus, opgenomen. Uitgesloten van het testament was dus de broer van Germanicus, Claudius, die wegens zijn lichamelijke zwakte en twijfels over zijn geestelijke gezondheid niet geschikt werd geacht voor de functie van prins. De onmiddellijke favoriet voor de opvolging schijnt de jonge Caius te zijn, beter bekend als Caligula, omdat Tiberius Gemellus, die er ook van verdacht wordt de zoon van Sejanus te zijn (wegens zijn overspelige verhouding met Drusus” vrouw Livilla), tien jaar jonger is: twee redenen genoeg om hem het prinsdom niet te laten. De prefect van het praetorium Macron toont sympathie voor Caius en wint met alle middelen zijn vertrouwen.

In 37 verliet Tiberius Capri, zoals hij eerder had gedaan, misschien met het idee eindelijk naar Rome terug te keren om er zijn laatste dagen door te brengen. Bang voor de reacties die de bevolking zou kunnen hebben, stopte hij slechts zeven mijl van Rome en besloot terug te gaan naar Campanië. Hij werd door ziekte bevangen en naar de villa van Lucullus in Misene gebracht. Na een eerste verbetering viel hij op 16 maart in een toestand van delirium en werd dood gewaand.

Terwijl velen zich reeds opmaakten om Caligula”s machtsovername te vieren, was Tiberius weer aan het herstellen. Hoewel tijdgenoten (Seneca de Oudere, geciteerd door Suetonius, Philo van Alexandrië) beweren dat hij door ziekte is gestorven, bestaan er verschillende versies: volgens Tacitus is hij op bevel van Macron door verstikking om het leven gekomen, volgens Dion Cassius heeft Caligula de daad verricht. Suetonius beschrijft hem liggend, zijn dienaren roepend zonder antwoord te krijgen, opstaand en dood uit zijn bed vallend; Suetonius vermeldt geruchten dat Caligula hem langzaam zou vergiftigen, hem van voedsel zou beroven, of hem zou verstikken met een kussen. Hoe dan ook, door de teruggetrokkenheid waarin Tiberius toen leefde, blijft het onmogelijk een uitspraak te doen over de oorzaken van zijn dood, ook al is een natuurlijke dood, op de leeftijd van achtenzeventig jaar, een meer dan plausibele hypothese.

Terwijl Antonio Spinosa de verstikkingstheorie aanhangt, verwerpen moderne historici, G.P. Baker, Gregorio Maranon, Ernst Kornemann (de), Paul Petit de moordtheorie. G.P. Baker heeft een hypothese naar voren gebracht die het gerucht van verstikking zou verklaren: Macron of iemand anders, die Tiberius op de grond aan het voeteneind van zijn bed vond, zou een deken over hem heen hebben getrokken, in een gebaar van bescherming of fatsoen.

Het Romeinse volk reageerde met grote vreugde op het nieuws van Tiberius” dood en vierde zijn heengaan. Veel van de monumenten ter ere van de ondernemingen van de keizer werden vernietigd, evenals veel van de standbeelden die hem afbeeldden. Sommigen probeerden het lichaam in Misene te laten cremeren, maar zijn stoffelijk overschot werd naar Rome overgebracht, waar hij op het Marsveld werd gecremeerd en op 4 april, te midden van beledigingen, in het Mausoleum van Augustus werd begraven, bewaakt door praetorianen.

Terwijl de overleden keizer een bescheiden begrafenis kreeg, werd Caligula op 29 maart door de Senaat tot princeps uitgeroepen.

Lees ook: biografieen – Reza Pahlavi (1878-1944)

Intern beleid

Tiberius staat niet bekend om zijn neigingen tot vernieuwing. Tijdens zijn bewind toonde hij een strikt respect voor de Augustijnse traditie en probeerde hij alle instructies van Augustus toe te passen. Zijn doel was het behoud van het Keizerrijk, het verzekeren van de interne en externe vrede, het consolideren van de nieuwe orde en het voorkomen dat deze de kenmerken van een heerschappij zou aannemen. Voor de uitvoering van zijn plan maakte hij gebruik van medewerkers en talrijke persoonlijke adviseurs, ambtenaren die hem hadden gevolgd tijdens de lange en talrijke militaire campagnes die bijna veertig jaar duurden. Hieraan moet worden toegevoegd dat het staatsbestuur tijdens de eerste jaren van zijn bewind door iedereen wordt erkend als uitstekend vanwege zijn gezond verstand en gematigdheid. Tacitus waardeerde de capaciteiten van de nieuwe princeps tenminste tot de dood van zijn zoon Drusus in 23.

Hetzelfde geldt voor de betrekkingen tussen Tiberius en de senatoriale nobilitas, die echter anders zijn dan die met Augustus. De nieuwe keizer schijnt in verdienste en overwicht van zijn schoonvader te verschillen, daar deze een einde heeft gemaakt aan de burgeroorlogen, vrede heeft gebracht in het Rijk en daardoor een groot gezag heeft verkregen. Tiberius moest de verhouding tussen de princeps en de senatoriale adel baseren op een moderatio die de macht van beiden vergrootte en de traditionele hiërarchische orde oversteeg. Hij maakte een duidelijk onderscheid tussen eerbewijzen voor levende keizers en de verering van hen die gestorven en vergoddelijkt waren. Ondanks deze maatregelen, die ertoe bijdroegen de “republikeinse fictie” levend te houden, was er geen gebrek aan leden van de senatoriale klasse die zich fel tegen zijn werk verzetten. Maar Tiberius streefde in de eerste jaren, naar het voorbeeld van Augustus, oprecht naar samenwerking met de Senaat, woonde vaak de vergaderingen bij, respecteerde de vrijheid van discussie, raadpleegde de Senaat ook over zaken die hij zelf kon oplossen, en breidde de bestuurlijke functies van de Senaat uit. Deze betoogt dat “de prins de senaat moet dienen” (bonum et salutarme principem senatui servire debere).

De magistraturen behielden hun waardigheid en de Senaat, die door Tiberius dikwijls werd geraadpleegd alvorens op alle gebieden besluiten te nemen, werd door de meeste maatregelen begunstigd: hoewel het gebruikelijk was dat de keizer bepaalde kandidaten voor de magistratuur signaleerde, bleven de verkiezingen, althans formeel, plaatsvinden via de vergadering van de comices centuriates. Tiberius besloot een einde te maken aan deze gewoonte, en de senatoren kregen het voorrecht rechters te kiezen. Evenzo besloot Tiberius de senatoren te belasten met de berechting van de senatoren zelf of van hooggeplaatste ridders die zich schuldig hadden gemaakt aan ernstige misdrijven zoals moord of verraad; ook kregen de senatoren de taak het werk van de provinciale gouverneurs te beoordelen zonder tussenkomst van de keizer; tenslotte kreeg de senaat jurisdictie in religieuze en sociale aangelegenheden in geheel Italië.

Tijdens zijn verblijf op Capri besloot Tiberius, om te voorkomen dat de senaat maatregelen zou nemen die hem niet aanstonden, in het bijzonder met betrekking tot de talrijke processen wegens majesteitsschennis die Sejanus had aangespannen, dat elk besluit van de senaat pas tien dagen later zou worden toegepast, zodat hij, ondanks de afstand, de werkzaamheden van de senatoren kon controleren.

De vorst raadpleegde vaak de senaat door middel van senatus consulta, soms over zaken die buiten zijn bevoegdheid vielen, zoals godsdienstige zaken, want Tiberius had een bijzondere afkeer van oosterse culten. In 19 werden de Chaldeeuwse en Joodse culten illegaal gemaakt en degenen die ze beleden werden gedwongen dienst te nemen of uit Italië te worden verbannen. Hij beval de verbranding van alle gewaden en heilige voorwerpen die voor de cultussen in kwestie werden gebruikt, en door middel van rekrutering kon hij jonge Joden naar de meest afgelegen en ongezonde streken sturen om de verspreiding van de cultus een harde slag toe te brengen.

Tiberius hervormde, althans gedeeltelijk, de Augustaanse organisatie tegen het celibaat, waarbij hij de nadruk legde op de lex Papia Poppaea: zonder de bepalingen van zijn schoonvader af te schaffen, benoemde hij een commissie om de organisatie te hervormen en de straffen minder streng te maken, te beginnen met vrijgezellen of zij die, hoewel gehuwd, geen kinderen hadden. Er werden maatregelen genomen om de luxe te beteugelen en de zedelijkheid van de gebruiken te waarborgen.

Een van de belangrijkste maatregelen was de goedkeuring van de lex de Maiestate, die voorzag in de vervolging en bestraffing van allen die de majesteit van het Romeinse volk beledigden. Op basis van zo”n vage wet werden degenen die verantwoordelijk waren voor een militaire nederlaag, opruiing of wanbeheer van het bestuur als schuldig beschouwd. De wet, die van kracht werd nadat zij was ingetrokken, werd een instrument in handen van de keizer, de Senaat en in het bijzonder de prefect Sejan om politieke tegenstanders te criminaliseren. Tiberius echter verzette zich herhaaldelijk tegen deze politieke vonnissen en spoorde de rechters aan eerlijk te handelen.

Lees ook: geschiedenis – Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)

Financiële en provinciale administratie

Tiberius was uitstekend in financieel beheer en liet bij zijn dood een aanzienlijk overschot in de staatskas na. Om slechts enkele voorbeelden te noemen: het bezit van koning Archelaus van Cappadocië werd keizerlijk bezit, evenals verschillende Gallische mijnen van zijn vrouw Julia, een zilvermijn van de Ruthenen, een goudmijn van een zekere Sestus Marius die in 33 in Hispania geconfisqueerd werd, en andere. Hij vertrouwde het beheer van de staatseigendommen toe aan bijzonder bekwame ambtenaren, wier ambt pas eindigde met de leeftijd.

Hij is ook in staat bekwame bestuurders te selecteren en draagt bijzondere zorg voor het bestuur van de provincies. De gouverneurs die goede resultaten behaalden en zich onderscheidden door hun eerlijkheid en bekwaamheid, kregen als beloning de verlenging van hun mandaat. Tacitus ziet in deze praktijk de wil van de besluiteloze Tiberius om de preoccupatie met het beheer van de provincies over te dragen aan de gouverneurs en te voorkomen dat de mensen konden profiteren van hun hoge magistraatsambt. De inning van de belastingen in de provincies werd toevertrouwd aan de ridders, die zich organiseerden in veilingcompagnieën. Tiberius vermeed het opleggen van nieuwe belastingen aan de provincies en vermeed zo het risico van opstanden. Hij liet ook wegen aanleggen in Afrika, Hispania (vooral in het noordwesten), Dalmatië en Mesia tot aan de IJzeren Poorten, langs de Donau, en andere werden hersteld zoals in Narbonne Gallië.

Lees ook: biografieen – Andreas van Griekenland

Buitenlands beleid en militair beleid

Tiberius bleef trouw aan het consilium coercendi intra terminos imperii van Augustus (”advies om de grenzen van het Rijk niet verder te verleggen”), d.w.z. het besluit om de grenzen van het Rijk ongewijzigd te laten. Hij trachtte de binnenlandse gebieden te beschermen en hun rust te verzekeren, en ijverde alleen voor veranderingen die noodzakelijk waren voor de veiligheid. Hij slaagt erin onnodige oorlogen of militaire expedities te vermijden, met alle gevolgen van dien voor de overheidsuitgaven, en door meer vertrouwen te stellen in de diplomatie. Hij verwijderde koningen en gouverneurs die ongeschikt bleken voor hun ambt en streefde naar meer efficiëntie in het bestuurlijke systeem. De enige territoriale veranderingen vonden plaats in het Oosten, waar Cappadocië, Cilicië en Commagene bij de dood van de cliënt-koningen werden opgenomen in de grenzen van het Rijk. Alle opstanden die volgden, gedurende zijn lange vorstendom dat 23 jaar duurde, werden door zijn generaals in bloed neergeslagen, zoals dat van Tacfarinas en de Musulames van 17 tot 24, in Gallië door Julius Florus en Julius Sacrovir in 21 of in Thracië met de opdrachtgever koning van de Odryses rond 21.

Tijdens het bewind van Tiberius werden de strijdkrachten als volgt ingezet: de bescherming van Italië werd toevertrouwd aan twee vloten, die van Ravenna en die van Kaap Misene, en Rome werd verdedigd door negen praetoriaanse cohorten die Sejanus in een kamp aan de rand van de stad had verzameld en drie stedelijke cohorten. Noordwest-Italië werd bewaakt door een vloot voor de kust van Gallië, bestaande uit schepen die Augustus bij Actium had buitgemaakt. De rest van de strijdkrachten werd in de provincies gestationeerd om de grenzen te beveiligen en eventuele binnenlandse opstanden de kop in te drukken: acht legioenen werden ingezet in het Rijngebied ter bescherming tegen invallen van Germanen en Gallische opstanden, drie legioenen waren in Hispania, en twee in de provincies Egypte en Afrika, waar Rome ook kon rekenen op de hulp van het koninkrijk Mauretanië. In het Oosten zijn vier legioenen verdeeld tussen Syrië en de Eufraat. In Oost-Europa tenslotte werden twee legioenen gestationeerd in Pannonië, twee in Mesië om de grenzen van de Donau te beschermen, en twee in Dalmatië. Kleine vloten triremes, bataljons cavalerie en hulptroepen, gerekruteerd onder de inwoners van de provincies, werden over het hele grondgebied verspreid om overal te kunnen ingrijpen waar de nood aan de man kwam.

Wat de buitenlandse politiek langs de noordelijke grenzen betreft, volgde Tiberius een aanpak van handhaving en consolidatie van een muur tegen de Germanen langs de Rijn door enkele jaren na zijn troonsbestijging een einde te maken aan de onproductieve en gevaarlijke militaire operaties die Germanicus in de jaren 14-16 had ondernomen. Tacitus, die Germanicus bewonderde en weinig sympathie had voor Tiberius, gaf de prins de schuld van zijn besluit omdat hij jaloers was op het succes van zijn neef. Tiberius gaf hem de eer voor het herstel van het prestige van het Romeinse Rijk bij de Germanen, maar integendeel, hij was terecht van mening dat een nieuwe poging om de grens aan de Elbe vast te stellen zou leiden tot een afwijking van de politiek van Augustus, die Tiberius als een præceptum beschouwde, en tot een aanzienlijke verhoging van de militaire uitgaven en de verplichting om in Bohemen een veldtocht te voeren tegen Marobod, de koning van de Marcomannen. Tiberius vond het noch nodig, noch nuttig. De interne onenigheden binnen de Germaanse stammen gaven aanleiding tot een oorlog tussen Pussies en Cherusken en vervolgens een andere tussen Arminius en Marobod, totdat de laatste in 19 werd verbannen, terwijl de eerste werd vermoord (in 21). Scullard is van mening dat deze beslissing gegrond en bovendien verstandig is.

In 14, terwijl de opstand van de legioenen in Pannonië aan de gang was, kwamen de aan de Germaanse grens gelegerde manschappen in opstand, wat gewelddadigheden en bloedbaden veroorzaakte. Germanicus, die toen aan het hoofd van het leger in Germanië stond en veel prestige genoot, nam de taak op zich om de situatie te sussen en ging persoonlijk de confrontatie met de opruiende soldaten aan. Deze laatsten eisten, net als hun kameraden in Pannonië, een verkorting van de duur van de militaire dienst en een verhoging van de soldij. Germanicus besloot hun na twintig dienstjaren verlof te verlenen en alle reservesoldaten die zestien jaar hadden gevochten, in de dienst op te nemen en hen vrij te stellen van alle verplichtingen, behalve het afweren van vijandelijke aanvallen. Tegelijkertijd verdubbelde hij het erfdeel waarop zij volgens het testament van Augustus recht hadden. De legioenen, die kort tevoren de dood van Augustus hadden vernomen, verzekerden de generaal van hun steun als hij met geweld de macht wilde grijpen, maar hij weigerde, blijk gevend van eerbied voor zijn adoptievader Tiberius, en van grote standvastigheid. De opstand, die vele van de in Germanië gelegerde legioenen trof, was moeilijk te onderdrukken en eindigde met de afslachting van vele opstandige legionairs. De maatregelen die Germanicus nam om aan de eisen van de legioenen tegemoet te komen, werden later door Tiberius geformaliseerd, die dezelfde schadeloosstelling toekende aan de legionairs van Pannonië.

Germanicus, die de situatie weer onder controle heeft, besluit een expeditie tegen de Germanen te organiseren, die het nieuws van Augustus” dood en de opstand van de legioenen hebben vernomen. Ze kunnen besluiten een nieuwe aanval tegen het Rijk in te zetten. Germanicus vertrouwde een deel van de legioenen toe aan de luitenant Aulus Cæcina Severus en viel vervolgens de stammen van de Bructeres, Tubantes en Usipetes aan, die hij duidelijk versloeg, waarbij hij zijn overwinningen met talrijke bloedbaden begeleidde. Hij viel de Marses aan, behaalde negen overwinningen en pacificeerde zo de streek ten westen van de Rijn. Zo kon hij voor 15 een expeditie ten oosten van de grote rivier voorbereiden, waarmee hij Varus zou hebben gewroken en elke Germaanse expansiedrift zou hebben beteugeld.

In 15 steekt Germanicus de Rijn over met de luitenant Aulus Cæcina Severus, die de Marses opnieuw verslaat, terwijl de generaal een grote overwinning behaalt op de Pussies. De vorst der Cherusken, Arminius, die Varus bij Teutoburg had verslagen, zette alle Germaanse volkeren aan tot opstand door hen te vragen de Romeinse invallers te bestrijden. Een kleine pro-Romeinse partij onder leiding van Arminius” schoonvader, Segesta, werd zelfs opgericht en bood Germanicus zijn hulp aan. Germanicus reist naar Teutoburg waar hij een van de legionairsarena”s vindt die zes jaar eerder in de strijd verloren was gegaan. Hij bewijst de doden wier stoffelijke resten onbegraven zijn gebleven de eer van hun begrafenis.

Germanicus besluit Arminius te achtervolgen om hem in de strijd te confronteren, de Germaanse prins valt de ruiterij eskadrons aan die Germanicus als voorhoede zendt, zeker dat hij de vijand kan verrassen. Het hele leger van legionairs wordt dan gedwongen in te grijpen om een nieuwe rampzalige nederlaag te voorkomen. Germanicus besluit om met zijn mannen terug te keren ten westen van de Rijn. Op de terugweg bij de pontes longi werd Aulus Cæcina Severus door Arminius aangevallen en verslagen, waardoor hij gedwongen werd zich in zijn kamp terug te trekken. De Duitsers, ervan overtuigd dat zij de legioenen konden verslaan, vielen het kamp aan maar werden op hun beurt zwaar verslagen en Aulus Cæcina Severus kon zijn legioenen veilig ten westen van de Rijn leiden.

Hoewel hij een belangrijke overwinning had behaald, was Germanicus zich ervan bewust dat de Duitsers nog steeds in staat waren zich te reorganiseren en hij besloot in 16 een nieuwe veldtocht te beginnen met als doel de bevolking tussen de Rijn en de Elbe definitief uit te roeien. Om de vijandelijke gebieden zonder problemen te bereiken, liet hij een vloot gereedmaken die de legioenen naar de monding van de rivier Amisia moest leiden. In korte tijd verzamelde hij meer dan duizend schepen, licht en snel, in staat om veel manschappen te vervoeren, maar ook uitgerust met oorlogsmachines ter verdediging. De Romeinen waren nauwelijks in Germanië geland toen de plaatselijke stammen, verzameld onder het bevel van Arminius, zich gereed maakten om de invallers tegemoet te treden en zich verzamelden om bij de rivier de Weser te vechten (Slag bij Idistaviso). Germanicus” mannen, veel beter voorbereid dan hun vijanden, confronteerden de Duitsers en behaalden een verpletterende overwinning. Arminius en zijn mannen trokken zich terug in het dal van Angrivar en leden opnieuw een nederlaag tegen de Romeinse legionairs. De mensen die tussen de Rijn en de Elbe wonen, worden zo geëlimineerd. Germanicus leidde zijn troepen terug naar Gallië, maar op de terugweg werd de Romeinse vloot door een storm uiteengeslagen en leed veel verliezen. Het incident geeft de Duitsers hoop het tij van de oorlog te keren, maar Germanicus” luitenants krijgen de overhand.

Hoewel Rome zijn invloedssfeer niet kon uitbreiden, beschermde de grens van de Rijn het tegen een mogelijke Germaanse opstand, en een belangrijke gebeurtenis maakte een einde aan de opstanden: in 19, na de pro-Romeinse koning van de Marcomannen, Marobod, te hebben verslagen, stierf Arminius, verraden en gedood door zijn metgezellen die naar de macht streefden.

In het Oosten veranderde de politieke situatie, na een periode van betrekkelijke rust als gevolg van de akkoorden tussen Augustus en de Parthische heersers, in een confrontatie als gevolg van interne strubbelingen; Phraates IV en zijn kinderen stierven in Rome terwijl Augustus nog regeerde. De Parthen vroegen daarom Vonon, zoon van Phraates, die eerder als gijzelaar was gestuurd, naar het Oosten te laten terugkeren om daar als laatste overlevende van de Arsacidische dynastie de troon te bestijgen. De nieuwe koning, die vreemd was aan de plaatselijke tradities, bleek onaangenaam voor de Parthen en werd verslagen en verdreven door Artaban III, die zijn toevlucht zocht in Armenië. Daar, nadat de door Rome op de troon gezette koningen gestorven waren, werd Vones als nieuwe heerser gekozen, maar Artaban oefende druk uit op Rome, zodat Tiberius de nieuwe Armeense koning afzette. Om een nieuwe oorlog tegen de Parthen te vermijden, liet de keizer Vones arresteren door de Romeinse gouverneur van Syrië.

De dood van de koning van Cappadocië, Archelaus, die naar Rome kwam om hulde te brengen aan Tiberius, die van Antiochos III, koning van Commagene, en van Philopator, koning van Cilicië, verstoorden de toestand in het Oosten. De drie staten, die vazallen van Rome zijn, bevinden zich in een sterk politiek instabiele context waarin de meningsverschillen tussen de pro-Romeinse partijen en de verdedigers van de autonomie toenemen.

De moeilijke situatie in het Oosten maakte Romeinse interventie noodzakelijk. Tiberius zond in 18 zijn aangenomen zoon, Germanicus, die tot consul werd benoemd en het imperium proconsolaris maius over alle oostelijke provincies kreeg. Terzelfder tijd benoemde de keizer een nieuwe gouverneur van de provincie Syrië, Gnæus Calpurnius Piso, die in 7 v. Chr. samen met Tiberius consul was geweest. Na de afzetting van Vonones bleef het koninkrijk Armenië zonder vorst, zodat Germanicus na zijn aankomst in het Oosten, met instemming van de Parthen, het koningschap overdroeg aan Zeno, zoon van de Pontijnse vorst Polemon I. Hij werd gekroond te Artachat, de hoofdstad van Armenië. Hij werd gekroond in Artachat. Germanicus legde op dat Commagene onder de jurisdictie van een praetor zou komen, met behoud van zijn formele autonomie, dat Cappadocië in een provincie zou worden omgevormd en dat Cilicië in de provincie Syrië zou worden opgenomen.

Hij ontvangt een ambassadeur van de Parthische koning Artaban, die bereid is de vriendschap en de alliantie tussen de twee rijken te bevestigen en te vernieuwen. Als teken van eerbetoon aan de Romeinse macht besluit Artaban Germanicus te bezoeken aan de oevers van de Eufraat en vraagt in ruil daarvoor Vonones uit Syrië te verbannen, waar hij sinds zijn arrestatie verblijft, omdat hij ervan verdacht wordt tweedracht te hebben gezaaid. Germanicus stemde ermee in de vriendschapsbanden met de Parthen te vernieuwen en stemde in met de uitwijzing van Vones, die bevriend was met gouverneur Piso. De ex-koning van Armenië werd aldus opgesloten in de stad Pompeiopoli in Cilicië, waar hij korte tijd later stierf, gedood door Romeinse ruiters toen hij trachtte te ontsnappen, nadat hij door passende maatregelen een hongersnood had weten te voorkomen die zich vanuit Egypte met catastrofale gevolgen had ontwikkeld.

De door Germanicus in het Oosten ingevoerde reorganisatie waarborgde de vrede tot 34: in dat jaar was koning Artaban van Parthië ervan overtuigd dat de inmiddels bejaarde Tiberius zich vanaf Capri niet zou verzetten tegen de installatie van zijn zoon Arsaceus op de troon van Armenië na de dood van Artaxias. Tiberius besloot Tiridates, een in Rome gegijzelde afstammeling van de Arsacidische dynastie, te sturen om de Parthische troon van Artaban te betwisten en hij steunde de plaatsing van Mithridates, broer van de koning van Iberia, op de Armeense troon. Mithridates slaagde erin, met de hulp van zijn broer Pharsman, de troon van Armenië te bemachtigen: Arsace”s dienaren, bedorven, doodden hun meester, de Iberiërs vielen het koninkrijk binnen en versloegen, zich verenigend met de plaatselijke bevolking, het Parthische leger geleid door Orode, zoon van Artaban.

Artaban, die een massale Romeinse interventie vreesde, weigerde meer troepen tegen Mithridates te sturen en gaf zijn aanspraken op het koninkrijk Armenië op. Tegelijkertijd dwong de haat die Rome onder de Parthen koesterde jegens koning Artaban hem af te treden van de troon en ging de troon over op de Arsacidische Tiridates. Nadat Tiridates een jaar geregeerd had, verzamelde Artaban een groot leger en trok op tegen de Arsacid, die naar Rome vluchtte, waar hij gedwongen werd zich terug te trekken, en Tiberius moest aanvaarden dat Parthië geregeerd zou worden door een koning die de Romeinen vijandig gezind was.

In 17 verzamelde de Numidische Tacfarinas, die in de hulptroepen van het Romeinse leger had gediend, een grote troep om zich heen, en werd later de leider van de Berberbevolking die in de woestijngebieden bij de Westelijke Sahara woonde. Hij organiseerde een leger om een inval te doen en te trachten de Romeinse overheersing te vernietigen en trok de Mauretaniërs, aangevoerd door Mazippa, aan zijn zijde. De proconsul van Afrika, Marcus Furius Camillus, rukte in allerijl op tegen Tacfarinas en zijn bondgenoten, omdat hij vreesde dat de rebellen zouden weigeren de strijd aan te gaan, en hij versloeg hen met een klinkende nederlaag, waardoor hij het insigne van triomf kreeg.

Het jaar daarop hervatten de Tacfarinas de vijandelijkheden, lanceren een reeks aanvallen en overvallen op dorpen en vergaren een grote buit. Hij omsingelde een cohort Romeinse troepen, die hij wist te verslaan. De nieuwe proconsul, Lucius Apronius, die Camillus was opgevolgd, stuurde het veteranencorps tegen Tacfarinas die werd verslagen. De Numidiër ondernam vervolgens guerrillatactieken tegen de Romeinen, maar na enkele successen werd hij opnieuw verslagen en teruggedreven in de woestijn.

Na enkele jaren vrede zond Tacfarinas in 22 ambassadeurs naar Rome om Tiberius te verzoeken hem en zijn mannen toe te staan zich permanent op Romeins grondgebied te vestigen. De Numidiër dreigde een nieuwe oorlog te beginnen als Tiberius zijn verzoek niet inwilligde. De keizer beschouwde Tacfarinas dreigement als een belediging van Rome”s macht, en beval een nieuw offensief tegen de Numidische rebellen. De bevelhebber van het Romeinse leger, de nieuwe proconsul Quintus Junius Blæsus, besloot een strategie te volgen die vergelijkbaar was met die van Tacfarinas in 18: hij verdeelde zijn leger in drie colonnes, waarmee hij de vijand herhaaldelijk kon aanvallen en tot terugtrekken dwingen. Het succes scheen definitief te zijn, zodat Tiberius ermee instemde Blæsus tot imperator uit te roepen.

De oorlog tegen Tacfarinas eindigde pas in 24. Ondanks alle nederlagen die hij leed, bleef de Numidische rebel zich verzetten en besloot hij een offensief tegen de Romeinen te leiden. Hij belegerde een kleine stad, maar werd onmiddellijk door het Romeinse leger aangevallen en gedwongen zich terug te trekken. Veel rebellenleiders werden gevangen genomen en gedood. Bataljons cavalerie en lichte cohorten, ook versterkt door mannen die door koning Ptolemaeus van Mauretanië waren gezonden, gingen op weg om de vluchtelingen te achtervolgen. Deze Romeinse bondgenoten besloten ten strijde te trekken tegen Tacfarinas omdat hij hun koninkrijk had aangevallen. De Numidische rebellen voeren samen een nieuwe strijd, maar worden zwaar verslagen. Tacfarinas, zeker van een definitieve nederlaag, wierp zich op de vijandelijke gelederen en stierf onder de slagen, die een einde maakten aan de opstand.

In 21 kwamen sommige inwoners van Gallië, ontevreden over het fiscale beleid (met name de belasting van het tribuut), in opstand onder leiding van Julius Florus en Julius Sacrovir. De twee organisatoren van de opstand, de ene een lid van de Trevirische stam en de andere van de Aedui, hadden het Romeinse staatsburgerschap (door hun voorouders gekregen voor diensten aan de staat) en waren vertrouwd met het Romeinse politieke en militaire systeem. Om alle troeven in handen te hebben, trachtten zij de opstand te verspreiden onder alle Gallische stammen, ondernamen zij talrijke tochten en wonnen zij Belgisch Gallië voor hun zaak.

Tiberius trachtte rechtstreekse tussenkomst van Rome te vermijden, maar toen de Galliërs die bij de hulptroepen waren ingelijfd, overliepen, marcheerden de Romeinse legioenen tegen Florus op en versloegen hem bij de Ardennen. De Treviriaanse leider, die zag dat zijn leger geen andere keus had dan te vluchten, pleegde zelfmoord. Zonder leider geven de Trevirians de rebellie op.

Julius Sacrovir nam toen het algemene bevel over de opstand op zich en verzamelde alle stammen die nog steeds bereid waren om tegen Rome te vechten, rond zich. Bij Autun werd hij aangevallen door het Romeinse leger en verslagen. Om niet in handen van zijn vijanden te vallen, besluit hij zelfmoord te plegen, samen met zijn trouwste medewerkers.

Na de dood van degenen die in staat zijn de opstand te organiseren, eindigt deze zonder enige belastingvermindering.

In 14 hadden de legioenen nauwelijks hun kwartieren in de Illyrische regio ingenomen toen zij van Augustus” dood vernamen. Er brak een opstand uit, aangewakkerd door de legionairs Percennius en Vibulenus. Zij hoopten een nieuwe burgeroorlog te ontketenen waaraan zij veel geld zouden verdienen en tegelijkertijd wilden zij de levensomstandigheden van de militairen verbeteren door te vragen om verkorting van het aantal dienstjaren en om verhoging van hun dagloon tot één denarius. Tiberius, die kort daarvoor aan de macht was gekomen, weigerde persoonlijk in te grijpen en stuurde zijn zoon Drusus met enkele Romeinse burgers en twee praetoriaanse cohorten met Sejan, zoon van de prefect van het praetorium Lucius Seius Strabo, naar de legioenen. Drusus maakte een einde aan de opstand door de leiders Percennius en Vibulenus uit te schakelen en de opstandelingen te onderdrukken. De legionairs kregen pas concessies na die, welke Germanicus aan de Germaanse legioenen had verleend.

In de Illyrische sector verkreeg Tiberius in 15 dat de senatoriale provincies Achaia en Macedonia bij de keizerlijke provincie Mesia werden gevoegd, waarbij het mandaat van de gouverneur Caius Poppeus Sabinus (die 21 jaar in functie bleef, van 15 tot 36) werd verlengd.

Zelfs in Thracië kwam aan de rustige situatie van het Augustus-tijdperk een einde na de dood van koning Rhemetalces, een bondgenoot van Rome. Het koninkrijk is verdeeld in twee delen, die worden gedeeld door de zoon en broer van de overleden koning, Cotys VIII en Rhescuporis III. Cotys kreeg de streek bij de kust en de Griekse koloniën. Rhescuporis, het wilde en ongecultiveerde binnenland, blootgesteld aan vijandige aanvallen van naburige volkeren. Rhescuporis besloot het land van zijn neef te monopoliseren en voerde een reeks gewelddadige acties tegen hem uit. In 19 zond Tiberius, in een poging een nieuwe oorlog te voorkomen waarvoor waarschijnlijk Romeinse troepen nodig zouden zijn geweest, afgezanten naar de twee Thracische koningen om het openen van vredesonderhandelingen aan te moedigen. Rhescuporis gaf zijn ambitie niet op, liet Cotys gevangen nemen en nam bezit van diens koninkrijk, en eiste vervolgens dat Rome zijn soevereiniteit over geheel Thracië zou erkennen. Tiberius nodigt Rhescuporis uit om zich bij Rome te voegen om de arrestatie van Cotys te rechtvaardigen. De Thracische koning weigerde en doodde zijn neef. Tiberius zendt dan naar Rhescuporis de gouverneur van Mesia Lucius Pomponius Flaccus die, een oude vriend van de Thracische koning, hem overhaalt naar Rome te gaan. Rhescuporis werd berecht en veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de moord op Cotys, en stierf even later in Alexandrië. Het koninkrijk Thracië werd verdeeld tussen Rhemetalces II, zoon van Rhescuporis, die zich openlijk tegen de plannen van zijn vader verzette, en de zeer jonge kinderen van Cotys, Cotys IX en vervolgens Rhemetalces III, namens wie de pro-prefect Titus Trebellenus Rufus tot regent werd benoemd.

De oude historiografische traditie, voornamelijk vertegenwoordigd door Suetonius en Tacitus, vergeet vaak de militaire ondernemingen die Tiberius onder Augustus uitvoerde en de politieke maatregelen die tijdens de eerste periode van zijn vorstendom werden genomen, en houdt met name alleen rekening met de kritiek en laster die vijanden over Tiberius uitstortten, wat resulteerde in een nogal negatieve beschrijving. Tiberius daarentegen deed niets om kritiek en verdenking af te weren, die waarschijnlijk ongegrond waren, vanwege zijn teruggetrokken, melancholieke en wantrouwende persoonlijkheid. Hij slaagde erin te voorkomen dat het werk van Augustus tijdelijk zou worden en verloren zou gaan door zijn vastberaden, ordelijke leiding en de eerbiediging van de door Augustus vastgestelde regels. Tijdens zijn regering slaagde hij erin de continuïteit van het prinsdom te verzekeren en te voorkomen dat de situatie in een burgeroorlog ontaardde, door de manier waarop Rome en zijn provincies werden bestuurd aan te passen, zoals was gebeurd tijdens de burgeroorlogen tussen Caius Marius en Sylla, Julius Caesar en Pompeius of Marcus Antonius en Octavianus.

Lees ook: biografieen – Paus Pius VII

In de oude geschiedschrijving

Tiberius wordt door Tacitus (in de Annalen) beschreven als een tiran die het aanklagen als systeem aanmoedigde, en informanten, zelfs als zij werden ingezet om onwaarheid te verkondigen, beloonde met gunsten van velerlei aard. De laatste jaren van Tiberius” regering worden door Tacitus beschreven als donkere jaren, waarin men veroordeeld kon worden voor het louter kwaadspreken over de keizer, als men daarvan al kon getuigen. Zelfs op politiek niveau bekritiseert Tacitus sterk de zachtheid die de buitenlandse politiek van Tiberius” laatste jaren kenmerkte: de keizer aanvaardde in feite, naar zijn mening, de belediging door de Parthen, en weigerde het gezag van Rome over het grote oostelijke rijk uit te breiden. Dit is het oordeel dat Tacitus uitspreekt na het verslag van Tiberius” dood:

Hij was “eervol in leven en reputatie, zolang hij een privé-man was of onder Augustus commandeerde; huichelachtig en handig in het vervalsen van deugd, zolang Germanicus en Drusus er waren; gemengd in goed en kwaad tot de dood van zijn moeder; een monster van wreedheid, maar zijn losbandigheid verborg, zolang hij Sejan liefhad of vreesde, haastte hij zich tegelijkertijd in misdaad en schande, wanneer hij, vrij van schaamte en vrees, slechts de neiging van zijn natuur volgde. “

– Tacitus, Annalen, VI, 51 (trans. Jean-Louis Burnouf, 1859)

Tacitus” oordeel over Tiberius wordt als onbetrouwbaar beschouwd: de geschiedschrijver voelt de behoefte elke actie van de keizer te verklaren uit de wens zijn bedoelingen te verbergen, en geeft de verdienste van Tiberius” bekwame daden aan zijn medewerkers. Tacitus” geestesgesteldheid is die van een schrijver die het vorstensysteem aan de kaak stelt en het oude republikeinse systeem betreurt. Tacitus schetst een portret van Tiberius” verouderde lichaam en hekelt de losbandigheid en de ongebreidelde begeerte van de keizer. De historicus beschrijft kort zijn uiterlijk:

“Zijn lange gestalte was slank en gebogen, zijn voorhoofd kaal, zijn gezicht vol kwaadaardige tumoren en vaak bedekt met gips.

– Tacitus, Annalen, IV, 57 (trans. Jean-Louis Burnouf, 1859)

Zelfs Suetonius geeft een negatief portret van Tiberius in het derde boek van zijn “Leven van de Twaalf Caesars”. De jeugdige inspanningen van Tiberius worden in enkele hoofdstukken samengevat, terwijl het verslag van de periode vanaf de troonsbestijging tot aan de dood een grote ruimte inneemt. Suetonius analyseert, zoals gewoonlijk, het gedrag van de keizer zeer gedetailleerd en vermeldt eerst zijn deugdzaamheid:

“Bevrijd van angst, gedroeg hij zich aanvankelijk zeer gematigd, bijna als een privé-persoon. Van de vele glinsterende eerbewijzen die hem werden aangeboden, aanvaardde hij slechts de minste, en in kleine aantallen. Hij had zo”n afkeer van vleierij dat hij nooit toestond dat een senator zijn draagstoel vergezelde. Wanneer er in een gesprek of in een langdurige toespraak op een al te vleiende manier over hem werd gesproken, aarzelde hij niet om te onderbreken, op te nemen en de uitdrukking onmiddellijk te veranderen. Iemand noemde hem een meester. Hij zei hem dit niet meer te doen. Onbewogen over de beledigende woorden, de slechte geruchten en de lasterlijke verzen die over hem en zijn volk werden verspreid, zei hij dikwijls dat in een vrije Staat de tong en de geest vrij moeten zijn. Zijn gedrag was des te opmerkelijker, daar hij door zijn eerbied en respect jegens eenieder zelf de grenzen van de beleefdheid bijna had overschreden.

– Suetonius, Leven van de Twaalf Caesars, Tiberius, 26-29 (trans. Désiré Nisard, 1855)

De fouten die de biograaf aan Tiberius toeschrijft lijken veel talrijker te zijn:

“In de eenzaamheid en ver van de ogen van de stad, liet hij meteen alle ondeugden de vrije loop die hij tot dan toe slecht verborgen had gehouden. Ik zal ze allemaal bekend maken vanaf hun oorsprong. In zijn militaire tijd werd hij door zijn grote passie voor wijn Biberius genoemd in plaats van Tiberius, Caldius in plaats van Claudius, Mero in plaats van Nero. In zijn toevluchtsoord Capricea had hij kamers ingericht met banken voor geheime obsceniteiten. Hier verzamelden zich aan alle kanten groepen meisjes en jonge libertijnen, en de uitvinders van monsterlijke wellust, die hij “spintries” noemde, vormden een drievoudige keten tussen hen in, en prostitueerden zich zo in zijn aanwezigheid om zijn uitgebluste verlangens door dit schouwspel nieuw leven in te blazen. Er wordt verondersteld dat hij jongens van jongs af aan vertrouwd. Gierig en gierig, gaf hij nooit loon aan degenen die hem vergezelden op zijn reizen of expedities; hij beperkte zich tot het geven van voedsel. Zijn ongevoelige en wrede aard was duidelijk vanaf zijn kindertijd. Al snel gaf hij zich over aan allerlei wreedheden. Hij had geen gebrek aan onderwerpen. Eerst vervolgde hij de vrienden van zijn moeder, daarna die van zijn kleinzoons en schoondochter, tenslotte die van Sejan, en zelfs hun eenvoudige kennissen. Het was vooral na de dood van Sejan, dat hij het toppunt van zijn woede zette.

– Suetonius, Leven van de Twaalf Caesars, Tiberius, 43-61 (trans. Désiré Nisard, 1855)

Tiberius” wreedheid en ondeugden worden gestigmatiseerd in enkele satirische verzen die in Rome zeer populair waren. Over Tiberius” wreedheid, wordt gefluisterd:

“Ik zal het kort houden: luister. Bloeddorstige onmens, je kunt alleen je moeder afschuw inboezemen.”

“Op uw heerschappij, Caesar, is Saturnus niet trots. Door u zal zijn gouden eeuw altijd ijzer zijn.”

“Wat! zonder de cens te betalen (echt waar! het is heel handig), Denk je dat je een ridder bent, arme banneling van Rhodos?

– Suetonius, Leven van de Twaalf Caesars, Tiberius, 59 (trans. Nisard, 1855)

Over de vele bloedige daden waarin Tiberius” deelname wordt vermoed:

“Hij wil bloed, wijn wordt smakeloos voor hem. Zoals met de wijn van vroeger, zo is hij gulzig met bloed.

“Zie de wrede Sylla bedwelmd door moord, zie Marius triomferen over zijn vijanden, zie Antonius interne oorlogen aanwakkeren, en met zijn bloedige hand puinhopen stapelen, Wie uit ballingschap naar de hoogste rang gaat, vindt zijn macht alleen in stromen bloed.”

– Suetonius, Leven van de Twaalf Caesars, Tiberius, 59 (trans. Désiré Nisard, 1855)

Suetonius geeft ook een portret van Tiberius” lichaamsbouw, dat lijkt op dat van Tacitus, maar breder en gedetailleerder is:

“Tiberius was groot, robuust en van bovengemiddelde lengte. Breed in de schouders en borst, had hij, van top tot teen, al zijn ledematen goed geproportioneerd. Zijn linkerhand was beweeglijker en sterker dan zijn rechter. Zijn gewrichten waren zo sterk dat hij met zijn vinger een vers geplukte appel kon doorboren, en met een polsbeweging kon hij een kind of zelfs een volwassene op het hoofd verwonden. Hij had een blanke huidskleur en zijn haar was wat lang achter op zijn hoofd en viel in zijn nek, wat een familiegebruik was. Zijn gezicht was mooi, maar vaak gepukkeld. Zijn ogen waren zeer groot en, verbazingwekkend, hij kon zien in de nacht en in de duisternis, maar alleen als ze open gingen na de slaap en voor een korte tijd; dan werd zijn zicht zwak. Hij liep met een stijve, gebogen nek, een streng gelaat en was gewoonlijk stil. Tiberius genoot gedurende het grootste deel van zijn regering een onveranderde gezondheid, die hij echter vanaf zijn dertigste naar believen beheerste, zonder zijn toevlucht te nemen tot de remedies of het advies van een geneesheer”.

– Suetonius, Leven van de Twaalf Caesars, Tiberius, 68 (trans. Désiré Nisard, 1855)

Terwijl Dion Cassius een negatieve beschrijving van Tiberius geeft, geven andere auteurs, waaronder Velleius Paterculus, Flavius Josephus, Plinius de Jongere, Valerius Maximus, Seneca, Strabo en Tertullianus, een positief beeld van hem en zinspelen zij niet op de schurkenstreken die de keizer zou hebben begaan tijdens zijn aanwezigheid op Capri.

Lees ook: biografieen – Mahmud van Ghazni

In het Evangelie en in de religieuze traditie

In het Nieuwe Testament wordt Tiberius slechts eenmaal genoemd in een hoofdstuk van het Evangelie volgens Lucas, waarin staat dat Johannes de Doper zijn openbare prediking begon in het vijftiende jaar van Tiberius” regering. De Evangeliën verwijzen naar Cæsar of de keizer, zonder verdere specificatie om de regerende Romeinse keizer aan te duiden. De relatie tussen Tiberius en de christelijke godsdienst is onderwerp geweest van historiografisch onderzoek: sommige hypothesen, gesteund door Tertullianus, maken melding van een vermeende boodschap van Pontius Pilatus aan Tiberius betreffende de kruisiging van Jezus. De keizer zou de zaak in de Senaat besproken hebben en voorgesteld hebben een wet uit te vaardigen die de vervolging van de volgelingen van Jezus verbood. Er is niets bekend over de houding van de keizer ten opzichte van de christenen, er werd geen officiële actie ondernomen, maar het is zeker dat de volgelingen van Jezus nooit vervolgd werden tijdens het bewind van Tiberius.

Tiberius, die tolerant stond tegenover alle culten behalve de Chaldeeuwse en de Joodse, had nooit vertrouwen in de godsdienst, hoewel hij zich toelegde op astrologie en toekomstvoorspellingen:

“Hij was des te minder begaan met de goden en de godsdienst, daar hij zich had toegelegd op de astrologie en geloofde in het fatalisme.

– Suetonius, Leven van de Twaalf Caesars, Tiberius, 69 (vertaald door Désiré Nisard – 1855)

Lees ook: belangrijke_gebeurtenissen – Finse Oorlog

In de moderne en hedendaagse geschiedschrijving

De moderne geschiedschrijving heeft het karakter van Tiberius gerehabiliteerd, die door de belangrijkste geschiedschrijvers van zijn tijd werd verguisd, omdat hij de communicatie miste die kenmerkend was voor zijn voorganger Augustus, hoewel hij van nature dreigend, somber en wantrouwend was. Zijn discretie gecombineerd met zijn verlegenheid is niet in zijn voordeel. Augustus” voortdurende desinteresse in hem geeft hem het gevoel dat hij alleen maar is geadopteerd als noodoplossing. En als hij prins wordt, is hij nu ontgoocheld, gedesillusioneerd en verbitterd.

De keizer wordt gecrediteerd met grote bekwaamheden. Vanaf zijn jeugd in dienst van Augustus gaf Tiberius blijk van grote politieke intelligentie bij het oplossen van vele conflicten, en hij wist vele militaire successen te behalen, waarbij hij blijk gaf van een grote beheersing van de militaire strategie. Op dezelfde manier erkennen wij de geldigheid van de keuzes die gemaakt zijn tijdens de eerste jaren van zijn bewind, tot aan het moment van zijn vertrek naar Capri en de dood van Sejanus. Tiberius kon voorkomen dat Romeinse strijdkrachten werden ingezet in oorlogen met een onzekere afloop buiten zijn grenzen, terwijl hij er tegelijkertijd in slaagde een systeem van vazalstaten op te zetten dat de veiligheid aan de grenzen garandeerde. In het economisch beleid voerde hij een verstandig beleid van kostenbeheersing dat leidde tot het herstel van de staatskas zonder dat er nieuwe belastingen nodig waren. Hij bleek een bekwaam bestuurder te zijn met een onbetwistbare organisatorische bekwaamheid, die volledig aansloot bij het beleid van zijn voorganger. Zijn tragedie was dat hij door zijn aangeboren plichtsgevoel in een rol werd getrokken waarvoor hij niet geschikt was, een rol die hij niet had gezocht, en die daarentegen andere vaardigheden vereiste dan de zijne. Zijn tragedie is dat hij dit te laat besefte.

Meer omstreden is de analyse van het gedrag van Tiberius tijdens de lange terugtocht op Capri, en er is nog geen algemeen aanvaarde interpretatie: de informatie die Tacitus en Suetonius hebben nagelaten lijkt over het algemeen vertekend of niet in overeenstemming met de werkelijkheid. Het blijft mogelijk dat de keizer tijdens zijn verblijf op het eiland zijn ondeugden de vrije loop liet, maar het is onwaarschijnlijk dat hij, nadat hij zich had onderscheiden door gematigd gedrag, zich overgaf aan de excessen die door de geschiedschrijvers zijn beschreven. Men is het erover eens dat de demonisering van Tiberius, die in Tacitus en Suetonius zowel in gedrag als in lichaam een monster wordt, verband houdt met het gebrek aan realiteitszin van de twee geschiedschrijvers: enerzijds Suetonius, die alle schandelijke details gretig vertelt, anderzijds Tacitus, die het republikeinse systeem betreurt.

Onder de geleerden die in de loop van hun werk de figuur van Tiberius hebben gerehabiliteerd, zijn Amedeo Maiuri, Santo Mazzarino (it), Antonio Spinosa, Axel Munthe, Paolo Monelli (it), Giovanni Papini en Maxime Du Camp. Ook Voltaire liet zich positief uit over het werk van de keizer.

Lees ook: biografieen – Vlad Dracula

Titel bij zijn dood

Toen hij in 37 stierf, voerde Tiberius de volgende titel:

Lees ook: biografieen – Frédéric Passy

Valuta

Volgens Suetonius zei Tiberius af en toe: Oderint, dum probent (“Laat hen mij haten, zolang zij mij goedkeuren”), een zinsnede ontleend aan de tragedie Atreus van Lucius Accius. Dit wordt soms opgevat als de lijfspreuk van de keizer, waarvan de oorspronkelijke vorm in de tragedie zou zijn geweest Oderint, dum metuant (“Laat ze me haten, als ze me maar vrezen”). Tiberius zwakte het geweld enigszins af door metuant te vervangen door probent, in tegenstelling tot Caligula, die, volgens Suetonius, de oorspronkelijke vorm tot zijn lijfspreuk maakte.

Lees ook: biografieen – Agatha Christie

Bibliografie

Document gebruikt als bron voor dit artikel.

Lees ook: geschiedenis – Ionische Opstand

Externe links

Bronnen

1. Tibère
2. Tiberius